Bir uçağın sesini duyan birçok insan, gökyüzüne bakma isteğine karşı koyamaz, bir uçağın nasıl havada kalabildiğini merak ederler. Temel olarak, uçağın havada kalmasını sağlayan şey havadır ve bu havaya atmosfer denir. Dünya’nın atmosferi, yaşamın sürdürülmesi ve havacılığın temelini oluşturan bir fenomendir. Bu gaz tabakası, yerçekimi etkisiyle gezegenimizin yüzeyine tutunmuş birçok gaz karışımından oluşur ve birçok fiziksel olayın sahne aldığı bir ortamı sunar. Bu makalede, atmosferin yapısını, bileşimini ve temel özelliklerini bilimsel bir bakış açısıyla inceleyeceğiz.
Atmosferin Bileşimi
Dünya atmosferinde bulunan gazların çoğu, yerçekimi etkisiyle Dünya’nın yüzeyine yakın bir bölgede yoğunlaşmıştır. Bunlardan en yaygın olanı nitrojen gazıdır ve atmosferdeki oksijenin yaklaşık %78’ini oluşturur. Oksijen, yaşamın devamı için hayati öneme sahiptir ve aynı zamanda uçak motorlarında yakıtın yanmasını sağlamak için gereklidir. Atmosferin geri kalanı ise diğer gazlardan oluşur. Havanın %21’ini oluşturan oksijenin yanı sıra, atmosferin geri kalanının çoğunu karbondioksit gazı oluşturur. Bunun yanı sıra, atmosferde bulunan diğer gazlar da önemlidir, ancak bu gazlar daha küçük miktarlarda bulunurlar ve iz gazları olarak kabul edilirler. Örneğin, atmosferde karbon monoksit, helyum, metan, ozon ve hidrojen gibi gazlar bulunmaktadır.
Su Buharı: Atmosferin Gizli Oyuncusu
Atmosferde bulunan gazlardan biri de su buharıdır. Su buharı gaz halinde görünmez olsa da, sıvı veya katı halde bulutlar şeklinde gözlemlenebilir. Yağmur, sıvı haldeki suyun bir örneğidir, kar ve buz ise katı halindeki suyun örnekleridir. Atmosferdeki su buharı miktarı, havadaki su buharının mevcut sıcaklıkta doymuş hale gelmesi için gereken buhar miktarına kıyasla yüzdesel olarak ifade edilir. Bu bağıl nem olarak adlandırılır. Bağıl nem, %100 olduğunda bulutlar oluşur ve yağmur şeklinde görünür.
Atmosferdeki gazların miktarları, Dünya’dan yaklaşık 60 kilometre yüksekliğe kadar sabit kalır. Ancak bu noktadan sonra, kütle çekiminin etkisiyle atmosferin bileşimi değişir. Uçuş prensipleri ve havacılık açısından, genellikle atmosferin alt bölgelerini dikkate alırız ve bileşenlerini varsayabiliriz.
Atmosferin Katmanları
Atmosfer, Dünya’ya en yakın olanından başlayarak dört eş merkezli katmana ayrılmıştır. Bu katmanlar, Dünya’nın yüzeyine yaklaşık 11 kilometre yukarıda başlayan troposfer, daha sonra yaklaşık 50 kilometreye kadar uzanan stratosfer, ardından 80 kilometreye kadar devam eden mezosfer ve son olarak termosferdir.
Troposfer ve stratosfer arasındaki bölgeye tropopoz denir. Tropopozun yüksekliği değişkendir, ancak ortalama olarak 36.090 fitte bulunur. Uçaklar genellikle troposfer ve stratosferde uçar, termosfer ve mezosferde ise sadece roketler, araştırma uçakları ve uzay gemileri bulunur. Atmosferin bu katmanlarının sıcaklıkları, irtifa arttıkça deneyimledikleri değişikliklere bağlıdır.
Sıcaklık ve Uçaklar
Dünya, güneş tarafından ısıtılır, troposfer ise Dünya tarafından ısıtılır. Ancak, irtifa arttıkça atmosfer yukarı doğru giderek daha az ısıtılır ve sıcaklık kaynağından uzaklaştıkça sıcaklık düşer. Bu nedenle, biz sadece troposfer ve stratosfer üzerindeki etkin sıcaklıklara odaklanacağız.
Uçaklar genellikle tropopozdan stratosferin alt bölgelerine kadar uçarlar. Özel bir pilot lisansına (PPL) sahipseniz, genellikle 10.000 fit veya daha düşük irtifalarda uçmak zorundasınız. Bu bölgelerdeki sıcaklık ve diğer atmosferik koşullar, uçuş performansınızı etkileyen önemli faktörlerdir.
Bu makalede, atmosferin temel bileşenleri ve katmanlarına dair bilimsel bir bakış sunduk. Atmosferin derinliklerine dalmak ve daha fazla ayrıntı eklemek mümkün olsa da, temel bilgiler bu heyecan verici fenomeni anlamamıza yardımcı olur. Havacılık dünyasında, atmosferin bu katmanlarının anlayışı, güvenli uçuşun temelini oluşturur.
Konuyla ilgili detaylı bilgiye aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz:
*
Vasıf Yüceliş kimdir?
1963 yılında İstanbul’da doğdu.
1984 yılında Hava Harp Okulundan mezun oldu.
Sırasıyla İzmir, Balıkesir, Malatya, Eskişehir, Ankara ve Diyarbakır’da bulunan Hava Kuvvetleri Komutanlığı’na ait farklı birliklerde uçuş ve proje subaylığı yaptı. Antalya’da Jet Üs Hava Meydan Komutanı olarak görev yaptıktan sonra, 2010 yılında emekli oldu.
Türk Hava Kuvvetlerimize ait pervaneli ve jet olmak üzere çeşitli tipte uçaklar ile 2.500 saat görev uçuşu yaptı, T-10 paraşütü ile atladı, emekli olduktan sonra Yamaç Paraşütü eğitimi aldı, planör, mikrolight, cayrokopter ve ultralight gibi sportif hava araçları ile uçtu.
2010’da Er-Ah Uçuş Okulu’nda öğretmenlik yapmaya başladı ve aynı yıl Türk Hava Kurumu üyelerinin oyları ile Antalya Şube Başkanı seçildi.
2012 yılından itibaren THK Genel Yönetim Kurulu Üyesi, Antalya-Karain Sportif Havacılık Kulübü Kurucu Üyesi ve Başkanı olarak birçok dernek faaliyeti ve sosyal sorumluluk projesinde aktif olarak yer aldı.
Atıl durumda bekleyen Karain Meydanında “Havacılık Eğitim Merkezi” kurulması için çalışmalar başlattı ve bu merkezde yüzlerce gencimizin çeşitli amatör sportif havacılık branşlarında eğitim almasını sağladı.
Akdeniz’de 25 metre derinliğe kal edilerek hurdalığa bırakılmış Dornier modeli bir uçağın tören ile denize batırılarak, dalış turizmine kazandırılmasını sağladı.
Her yıl dünya üzerinde sadece 3 ülkede yapılan “Uluslararası Jet Motorlu Model Uçak Festivali”nin bir bacağını 2012 yılında Antalya’ya getirdi ve 5 yıl düzenli olarak bu festivalin yapılmasını sağladı.
2012 Uluslararası Havacılık Federasyonu (FAI) toplantısına Antalya’da ev sahipliği yaptı.
2016 ve 2017’de Uluslararası Karain Fly-inn organizasyonuna THK Karain Meydanında ev sahipliği yaptı.
2017’de Uluslararası düzeyde etkinlikler ile havacılığın kadınlara tanıtılmasını amaçlayan ve her yıl ortalama 33 ülkeden 60.000’den fazla kişinin katıldığı “Dünya Havacı Kadınlar Haftası” etkinliklerine THK’yı temsilen katılarak ülkemizi Fransa’dan sonra Dünya 2.si yapmayı başardı. 2018 ve 2019’da ise üst üste 2 sefer ülkemizi Dünya 1.si yaptı ve merkezi Kanada’da bulunan Dünya Havacı Kadınlar Enstitüsü tarafından “Dünyanın En Beğenilen Havacılık Organizatörü” ödülünü aldı.
2019’da THK Yönetim Kurulu Üyeliği ve THK Antalya Şube Başkanlığı görevlerinden istifa ederek ayrıldı.
2019’da Her yıl Antalya Bilim Üniversitesi tarafından bir komisyon marifetiyle belirlenen “Yılın Havacısı” ödüllerinden, “Havacılık Dalında Yılın En Beğenilen Eğitmeni” ödülünü aldı.
Halen Er-Ah Uçuş Okulu ile Antalya Bilim Üniversitesi Pilotaj Bölümü Yer dersleri Öğretmenliği görevlerini aktif olarak yürütmektedir.
