Yıllar önce yazmıştım bu yazımı. Herhangi bir yan tutmadan, salt kurumcu ve havacı olarak. Kurum tarihine sahip çıkmak adına. Bu günlerde yine gündeme geldi. (25 Ağustos 2022) Hani bir slogan vardı hatırlarsanız. “ Tam yerine denk geldi, manzara koyduk ” işte o misal, bir reklam arası da ben gireyim dedim. Bir manzara da ben koyayım istedim. Bakın bakalım manzara nasıl. Ya da siz nasıl bir manzara görüyorsunuz.
Bence satılması ya da devredilmesi öncelikli önem sıramda değil. Kurumun borçlarının kapatılması amaçlı mantıki bir seçim de değil.
Hani demişlerdi ya “ İki sarhoş” ben hala oradayım. Çünkü sarhoş dedikleri, benim canım olanlardan biri, arzu etmiş ve istemişti. Kimseye getirim olmasın, bu Harikzedegan Evlerinin kontrolü gelişmekte olan Türk Havacılığına emanet olsun diye.Şimdi başlık atmalıyım yazıma. Perşembe’nin gelişi, Çarşamba’dan bellidir diye bir özlü sözümüz vardır. Benimkisi ise şöyle;
BEN SİZE SALI GÜNÜNÜ ANLATAYIM
1918 Yılında İstanbul Cibali’de başlayarak Fatih’e kadar yayılan büyük bir yangında 7.500 ev yanmıştı. Evsiz kalanlar yıllarca okul, hastane veya kamu binalarında ikamet etmek zorunda kaldı. Ülke karışıklıklar içersinde olduğundan, devletin gücü yeni evler yapmaya uygun değildi.
O yıllarda konunun çözüme kavuşması için yardım sandıkları kuruldu. Yardımlar kısa sürede büyük rakamlara ulaşınca EVKAF NEZARETİ ne bağlı ve Sadrazam Damat Ferit Paşa kontrolünde bir komisyon kuruldu. Kazazedeler için yapılacak evlerin yeri kısmen boş, kısmen de Evkaf nezaretine bağlıydı. Yer sorunu aşılınca yurda yeni dönen Mimar Kemalettin Bey’den projeyi üstlenmesi istenmişti. Mimarın hızlı çalışması ile kısa sürede inşaata başlanılmıştı.
HARİKZEDEGAN NEDİR?
Yapılmakta olan evlere önceleri Evkaf apartmanları denilmeye başlandı. Daha sonraları ise Harikzedegan apartmanları adı ile anılır oldu. Eskiden yangında zarar görenlere Harikzedegan denilmekteydi.
5 Temmuz 1922 tarihinde Sadrazam Tevfik Paşa’nın da bulunduğu büyük bir törenle evler hizmete açılmıştır. Yapılan ev sayısının yangında zarar görenlerden az olması yeni bir sorunu gündeme getirmiştir. Çözüm gecikmemiş ve şöyle bir uygulama başlatılmıştır. O yıllarda İstanbul’un en lüks semtlerinde evler 5-10 Liraya kiralanabiliyordu. Yeni yapılan Harikzedegan evleri ise açık artırma ile 35 – 40 Liraya varan fiyatlarla kiraya verilmeye başlamıştı. Kira gelirleri ile çok sayıda zarar gören ailelere barınma, evlerini tamir ettirme ve yardımlarda bulunulmasına başlanıldı.
TÜRK TAYYARE CEMİYETİ’NE GEÇİŞİ
Konutlar 1923 yılına kadar Evkaf nezaretinde kullanılmaya devam eder. Aynı yıl belediyeye devredilen evler tartışmalara neden olur. İki-üç yıl belediye kontrolünde kalan evler için arayışlar sürer. Hibelerle inşa edilen evlerin belediye’ye devredilmesinin yasal olmadığı anlaşılınca konu Atatürk’e kadar yansır. Atatürk Harikzedegan evlerinin Türk Tayyare Cemiyetine devredilmesini ister. O tarihten sonra T.Ta.C. ne devredilen evler TAYYARE EVLERİ olarak anılmaya başlar. Bu arada kazazedelere yardım konuları Kızılay’a verilir. O tarihten sonra İstanbul’da açılan havacılık kursları ve toplantılar, seminerler Tayyare evlerinde yapılmaya başlanır. Alt kattaki dükkânlarda İstanbul un ünlü baklavacıları, kebapçıları, koshelvacıları ve bozacıları’da kiracı olarak yer alırlar. O dönemin ünlü simaları evlerde kiracı olarak otururlar.
OTELE DÖNÜŞMESİ
1986 yılında Türk Hava Kurumundan kiralanan konutların tamamı büyük bir yenileme geçirerek İstanbul’un sayılı otellerinden birine dönüşmüştür. Hâlihazırda Türkiyenin en büyük
otellerinden biri olarak yaşamını sürdüren Tayyare Apartmanları Türk Hava Kurumu aracılığı ile yeni nesil havacıların yetiştirilmesine hizmet etmektedir.
SONU İYİ OLUR İNŞALLAH
Son yıllarda büyük atılımlar yapan THK yeni ve dev projelere imza atmıştır. Ancak, THK Vakfı aracılığı ile birçok gayrimenkulünü üniversiteye aktaran kurumun ciddi borçlanmalara girdiği söylenmektedir. 2013 yılı Kurban Bayramı öncesinde deri, fitre ve zekât toplama yetkisi elinden alınan kurum mali açıdan da darbe yiyeceği değerlendirmesi yapılmaktadır.
Umarım her ne sebep gösterilirse gösterilsin, bu ata yadigârı Tayyare Apartmanları (Otel) kurtuluşa çare olarak satılmaz.
Son Söz: Bu gün günlerden Perşembe…
Mustafa KILIÇ
Havacılık Tarihi Araştırmacısı – Yazar
sontayyareci @gmail.com
