Bu yazı, Kıbrıs Barış Harekatı esnasında meydana gelen müessif TCG KOCATEPE olayında şehit olan Dz.İkm.Tğm. Caner GÖNYELݹ ve 53 Bahriye şehidinin aziz hatıralarına ithaf edilmiştir.
Kürşad Malkoç
Kıbrıs Barış Harekatı Araştırmacısı
Tarih : 21 TEMMUZ 1974
Saat : 15:45C
Yer : BAF/KIBRIS açıkları.
TCG KOCATEPE (D-354)’nin anons sisteminden gemi komutanı Dz.Kur.Yb. Güven ERKAYA’nın sesi duyulur: “Dikkat! Komutan konuşuyor. Personel gemiyi terk yerlerine!”.
Her şey 21 Temmuz 1974 günü saat 09:45’te BAF’ın 60 mil batısında olduğu rapor edilen Rodos Adası’ndan yola çıkıp, Kıbrıs’ın Baf limanına doğru Yunan harp gemilerinin korumasında gelen bir konvoyun önlenmesi için TCG Mareşal Fevzi ÇAKMAK (D-351), TCG ADATEPE (D-353) ve TCG KOCATEPE (D-354) muhriplerinin bölgeye intikali ile başlamıştı.
Saat 15:00 sularında Yunan konvoyunun önünü kesmek için bölgede travers yaparak pruva nizamında seyir halinde olan üç gemiden en önde olan TCG KOCATEPE muhribine, Eskişehir 1 nci Ana Jet Üssü’nden kalkışlı 111 nci Filo’nun F-100 uçakları tarafından müessif dost ateşi açıldı.
Saat 15:15’te Antalya’dan kalkan 181 nci Filo’nun F-100 uçakları, saat 15:30 civarı ise 4 ncü Ana Jet Üs Komutanlığının 141 nci Filo’sunun F-104 uçakları tarafından üç gemiye hava taarruzları icra edildi.
1 nci Hava Taarruzu sonrasında TCG KOCATEPE’nin Komutanı Dz.Kur.Yb. Güven ERKAYA gelen hasar raporları sonunda geminin terk edilmesi emrini verdi. Tüm personel daha önce tatbikatlarda yaptıkları gibi tahsisli can salı istasyonlarına gitti. Ancak uçakların makineli top taarruzu sonrasında bir kısım can salları parçalanmış ve kullanım dışı kalmışlardı. Sağlam durumda görünen can salları denize atılmaya, personel de can yelekleri ile denize atlamaya başladılar.
Su üzerindeki can sallarına binenler Akdeniz’in sularında olan arkadaşlarını can sallarına toplamaya başladılar. Kimi can sallarından uzak kalıp, Akdeniz’in derinliklerinde şehit olurken, sallara binenler ise başka bir sorun ile karşılaştılar. Bazı can salları uçakların makineli top ateşinden isabet alarak delinmişler ve su alıyorlardı; ancak halen su üstünde idiler. Bir süre sonra can salları akıntı ile birbirlerinden uzaklaşmaya başlamışlardı.
Artık, Akdeniz’de diz hizasına kadar su dolu halde can sallarının içinde olanlar kendi başlarına kalmışlardı. Hava karardığında ise bir kısım can salının tentelerinin açılmadığını fark ettiler. Gündüz yaşadıkları şoktan kurtulanlar ise can salının içindeki yaşam malzemesi torbalarını kontrol etmeye başladılar. Denizde ne kadar kalacakları belli değildi.
Kimi can salında yaşam malzemesi yoktu kiminde ise salda bulunanlara yetecek kadar değildi. Bu şartlar altında gece Akdeniz’in ayazında titreyerek, gündüz ise Akdeniz’in yakıcı güneşi altında kurtarılmayı beklediler.
TCG KOCATEPE’nin tahliye edilmesinden sonra TCG TINAZTEPE muhribi hem arama-kurtarma hem de halen su üstünde yanmakta olan TCG KOCATEPE gemisinin düşman eline geçmemesi maksadıyla batırmak için bölgeye gönderildi.
21 Temmuz 1974 gecesi saat 22:05’te TCG KOCATEPE’de peş peşe iki büyük patlama oldu ve gemi ikiye bölünüp Akdeniz’in karanlık derinliklerine doğru gözden kayboldu.
25 TEMMUZ 1974
Akdeniz’in ortasında geçen 4 gündüz 3 geceden sonra, 4 ncü günde öğlen saatlerine doğru havada bir deniz karakol uçağı belirdi. Dağınık haldeki can sallarında hiç kaybolmamış kurtarılma umudu yerini artık “bizi kurtarmaya geldiler” düşüncesi ile daha da güçlendi. Üzerlerinde uçan Türk Deniz Kuvvetleri’ne ait S-2 Tracker deniz karakol uçağı dağınık halde olan can sallarını bulmuş ve markalamaya başlamıştı.
Kısa bir süre sonra Kıbrıs’ın güneyinde bulunan İngiliz AĞROTUR (AKROTRİ) Üssü’nden² gelen HMS MİNERVA³ ve HMS BRIGHTON⁴ muhripleri ile Ağrotur üssünde görevli İngiliz Hava Kuvvetleri’nin 84 ncü Havadan Arama-Kurtarma Filosuna⁵ ait iki adet Westland⁶ arama-kurtarma helikopteri de bölgeye ulaşmışlardı.
İngilizler üçüncü ve en büyük grubu helikopterler ve gemiler vasıtası ile toplamaya başlamışlardı.
İngiliz harp gemileri tarafından denizden kurtarılan TCG KOCATEPE mürettebatı, doğruca AKROTORİ İngiliz Üs bölgesine götürüldüler. Bu kadar uzun süreli denizde kalmalarından dolayı mürettebatın bir çoğunda ciddi güneş yanıklarının yanı sıra gerek gemiye taarruz esnasında gerekse gemi terk esnasında meydana gelen yaralanmalar da mevcut idi. Türk Bahriyelilerine derhal ilk yardım yapılmaya başlandı. Uzun süre denizde aç ve susuz kaldıklarından dolayı kendilerine hemen su ve yiyecek verilmedi. Doktor kontrolü altında tutularak, sağlık durumları takip edildi. Aynı zamanda kimlik tespitleri yapıldı.
Kıbrıs Barış Harekatı’nın Birinci ve İkinci Harekat arasındaki ateşkes sürecinin devam etmesi ve Cenevre’de yapılan barış müzakereleri sebepli hassasiyetler nedeniyle bu arama-kurtarma operasyonun tüm ayrıntıları ne Türk ne de yabancı basında günümüze kadar yer almamıştır. Dolayısı ile 24 ve 25 Temmuz 1974 günlerinde İngiliz makamları ile Türk makamları arasında AĞROTUR’da bulunan Türk Bahriyelilerinin kimlik bildirimleri, Türk tarafına teslim edilmeleri vb. konularında üzerinden 50 yıl geçmesine rağmen halen daha günümüzde detaylı bilgi bulunmamaktadır.
Mevcut yazımlarda ve gazete arşivlerinde yaptığım araştırmalara göre bulunabilinen bilgilere; TCG KOCATEPE’nin Savaş Harekat Merkezi (SHM) subayı (E) Dz.Kur.Yb. Özhan BAKKALBAŞIOĞLU’nun eseri TCG KOCATEPE Nasıl Battı?’nın sayfa-282’de, denizden İngiliz gemilerince kurtarılan bahriyelilerimizin anılarında ve 20 Temmuz 1984 tarihli Milliyet Gazetesi’de dönemin TCG BERK’in komutanı olan (E) Dz.Kur.Alb. Sadettin ERYALÇIN’ın verdiği röportajda rastlamaktayız.
25 Temmuz 1974 günü akşam üzeri İngiliz AĞROTUR Üssü’nden İngiliz 84 ncü Arama-Kurtarma Filosu’nun Westland Whirlwind helikopterleri sağlık durumları ileri seviyede tedaviye ihtiyacı olmayan Türk Bahriyelilerini RFA OLNA (A123)⁷ akaryakıt gemisine taşımaya başladılar.
25 Temmuz 1974 günü hava karardıktan sonra HMS ANDROMEDA ve RFA OLNA, -halen daha detayları bilinmeyen- Kıbrıs’ın batısında bir noktada TCG BERK (D-358) ile buluşmak üzere Akdeniz’e açıldılar. Gece yarısına doğru üç gemi de buluşma noktasına geldiler.
Gemi-Gemi Tahliye Planı; TCG BERK, RFA OLNA’ya aborda (bir geminin başka bir gemiye ya da bir rıhtıma yanını vererek yanaşması) olacak, RFA OLNA’dan indirilecek ağlar ile limbo yapılarak personel TCG BERK’e tahliye edilecekti.
Ancak o gece Akdeniz her zamanki gibi yine kaba dalgalı ve rüzgarlı idi. TCG BERK, RFA OLNA’ya aborda olamadı. Bir ara iki gemi arasında varagele sistemi kurulup personelin tek tek transferi de gündeme geldi. Kaba dalgalı denizde her iki geminin su üzerinde sabit durabilme zorlukları, gece şartları gibi sebeplerle bu işlem de iptal edildi.
Son olarak Türk Bahriyelilerinin gün doğumu itibariyle gündüz şartlarında RAF 84 ncü Arama-Kurtarma helikopterleri ile TCG BERK’e transferi düşünüldü. Fakat mevcut askeri ve siyasi ortam nedeniyle İngiltere makamlarınca bir an önce Türk askerlerinin Türk gemisine transfer edilmesi yönünde karar almışlardı ve alınan kararın bu gece kesinlikle uygulanması gerekiyordu.
Fakat bir sorun vardı: 1974’te Türk Bahriyesinde helikopter platformu olan iki muhrip vardı. Bunlar yerli imkanlarla üretilmiş olan TCG BERK ve TCG PEYK muhripleri idi. Fakat bu muhripler daha önce helikopter platformlarına gündüz şartlarında dahi hiç helikopter kabulü yapmamışlardı. Bu konuda eğitimli personeli de yoktu. Fakat en önemli eksiklik ise gece şartları için helikopter platformunun ışıklandırması da yoktu.
Türk Deniz Kuvvetleri Havacılığının helikopterleri önceki yıllardaki tatbikatlarda sadece ve 1973 yılındaki Arap-İsrail Savaşı esnasında TCG DONATAN gemisine iniş-kalkış eğitimleri ve konuşlanma yapmışlardı.
25 Temmuz 1974 gecesi Akdeniz’de Türk Bahriyelilerinin TCG BERK’e transferlerinin nasıl yapılabileceğine dair bir yol aranır iken, HMS ANDROMEDA muhribinin tek helikopterinin pilotu Tğm. Ian McKechnie gecenin o saatinde ve Akdeniz’in o tehlikeli halinde, büyük bir cesaret örneği göstererek bu transferi “Minik Güvercin” olarak adlandırdığı WASP tipi helikopteri⁸ ile yapabileceğini ve bu işe gönüllü olduğunu söyledi!
İngiliz Kraliyet Deniz Havacısı Plt.Tğm. Ian McKechnie kim idi?⁹
Londra yakınlarında Surrey’de doğdu ve 2003 yılında 60 yaşında hayata veda etmiştir.
Portsmouth’da denizcilik eğitimine başlamış, Ticaret Donanması’nda kısa bir kariyerin ardından Ian McKechnie, 1963’te Kraliyet Donanması’na katılmış ve jet pilotu olarak eğitim almıştır.
24 yaşında Yeovilton’da konuşlu RAF Sea Vixen filosunda görevli iken Dartmoor üzerinde iki kolda bir uçuş eğitimi esnasında diğer uçakla havada çarpışmış; kendisi ve seyir subayı jetison yaparak atlamışlardır. Fakat McKechnie uzun bir süre hastanede sırt yaralanması sebebiyle tedavi görmüştür.
Tğm. Ian McKechnie, askeri kariyeri boyunca iki önemli olayda büyük kahramanlık göstermiştir.
Bunlardan birincisi; 1967 senesinde meydana gelen TORREY CANYON adlı süper petrol tankerinin İngiltere’nin güneybatı kıyılarında Pollard kayalıklarına çarpması sonucu meydana gelen, tarihin ilk ve en büyük deniz kirliliğine yol açan petrol sızıntısının önlenmesi operasyonu idi.¹⁰
İngiltere tarafından bu geminin Kraliyet Hava Kuvvetleri (RAF) ve Deniz Hava Kuvvetleri (RNAF) uçaklarınca napalm mühimmatı atılarak yakılması ve akabinde bombalanarak batırılması ve kararı alınmıştı.
Bu operasyona RAF Hawker Hunter ve Buccaner uçakları ile birlikte Kraliyet Deniz Hava Üssünde konuşlu Sea Vixen uçakları katılmışlardı. Sea Vixen uçaklarının birinin pilotu da Plt.Tğm. Ian McKechnie idi.
İkincisi ise 1974 Temmuz ayında batan TCG KOCATEPE’nin, denizden kurtarılan 72 personelinin 25 Temmuz 1974 gecesi RFA OLNA’dan TCG BERK gemisine her bir turda 4 kişi götürülerek tahliye edilmesi için 55 uçuş yapılan tahliye operasyonu idi.
Ancak bu tahliye operasyonu öncesinde 21 ve 22 Temmuz 1974’te Girne’den HMS HERMES gemisine tahliye edilen İngiliz sivil vatandaşlarının tahliyesinde yine Tğm. Ian McKechnie’yi görüyoruz.
22 Temmuz 1974 günü Girne muharebelerinin en yoğun yaşandığı anlardan birinde Barış Gücü tarafından HMS HERMES’e gönderilen bir yardım mesajında, bir anne ve dört günlük bebeğinin Girne’nin içindeki bir hastanede mahsur kaldıkları ve derhal tahliye edilmesi yazıyor idi. Bulundukları yer Westland Whirlwind HAR-10 helikopterlerinin iniş kalkış manevrası yapmasına elverişli olmayan dar ve ağaçlığı yoğun bir yer idi. HMS ANDROMEDA’da bulunan Ian McKechnie minik helikopteri ile oraya giderek başarılı bir şekilde anne ve bebeğini gemiye tahliye etmeyi başarmıştır.
Bahriyelilerimizin Gemiden Gemiye Tahliyesi :
O gece Akdeniz’in ortasında Kıbrıs açıklarında yapılan bu tahliye operasyonu esnasında yaşananlara dair mevcut yazımlarda ve anılarda detaylı anlatımlar yoktur. Elde edilen bilgiler sadece Tğm. Ian McKechnie’nin anlatımlarıdır.
25 Temmuz 1974 gecesi kaba dalgalı ve yüksek rüzgarın olduğu ortamda yapılan bu tahliye operasyonu esnasında Tğm. Ian McKechnie uçuş pistinde ışıklandırma olmayan yeni bir gemi olduğu için önce İngiliz gemilerinden gönderilen aydınlatma fişeklerini götürür.
Daha sonra TCG BERK gemisinin platformdaki personeline aydınlatma fişeklerinin ışıklarının, yaklaşma ve iniş için aydınlık bir ufki görüş oluşturacak şekilde uçuş pisti üzerinde durmaları talimatını verir. Ancak iki saatlik uğraştan sonra güvertedeki Türk denizciler istenen şekilde çok iyi bir ufuki yaklaşma çizgisi oluşturamadılar.
Buna rağmen Ian McKechnie, dört buçuk saat boyunca nerede ise hiç mola vermeden iki gemi arasında yaptığı sortiler ile TCG BERK’in güvertesine 72 bahriyeliyi tahliye ederek, bu operasyonu mükemmel bir şekilde tamamlar.
Daha sonra uçurduğu WASP Helikopteri’nin TCG BERK’in uçuş platformuna inen ilk helikopter olduğunu öğrenir.
Sonra ?
Kıbrıs Barış Harekatı bitmiş, Akdeniz’de sular soğumaya başlamış idi. İngiliz Deniz Havacılık Komutanı Koramiral Sir Peter AUSTİN, 1974 yılında Donanma Havacılığındaki en iyi havacılık başarısı olarak Tğm. McKechnie’yi üzerinde “Bu görevin başarılı bir şekilde tamamlanması, tamamen uçuşunun tüm üyelerinin profesyonelliği ve inisiyatifiyle desteklenen Teğmen McKechnie’nin olağanüstü uçuş becerisinden kaynaklandı.” yazılı Yılın Havacısı Ödülü olan Boyd¹¹ kupası ile ödüllendirdi.
Ayrıca Kraliçe’nin Havada Değerli Hizmet Rozeti¹² ile ödüllendirildi.
Bu cesur ve kahramanca yapılan tahliye operasyonun sonunda Türkiye Cumhuriyeti tarafından İngiliz pilot teğmen Ian McKechnie’ye bir gecede helikopter ile 72 Türk Bahriyelisinin tahliyesinde göstermiş olduğu cesaret ve fedakarlık ile başarılı bir şekilde icra etmesinden dolayı TSK Üstün Hizmet Madalyası verilmiştir.
Bu madalya Cumhuriyet tarihinde, 24 Ağustos 1971 Tarihli ve 13936 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan MSB.lığı Türk Silahlı Kuvvetleri Savaş Takdirnamesi, Nişan ve Madalya Yönetmeliğine ¹³ göre ilk defa bir yabancı uyruklu kişiye verilmiştir.
Aradan geçen 50 yılın sonunda halen daha hangi makam tarafından teklif edildiği, hangi tarihte, nerede ve nasıl verildiği gibi detayları bilinmese de dönemin bir kaç gazetesinde bu taltife dair küçük bir kaç haber yayınlanmıştır.
Daha sonra bu madalyanın resmi törenlerde İngiliz Pilot Tğm. Ian McKechnie tarafından üniformasının üzerinde taşınmasına dair İngiltere Kraliçesi tarafından da onay verilmiştir.
Tam tarihi halen bilinmemekle birlikte, Ian McKechnie Virginia/A.B.D.’de NATO görevi kapsamında bulunduğu sırada burada rastladığı bir Türk amiraline, tören elbisesinde kullanılmak üzere TSK Üstün Hizmet Madalyası’nın minyatür rozetine sahip olamadığının üzüntüsünü söyler. Türk Amiral tarafından bu Dz.K.K.lığına iletilir ve kendisine verilmek üzere madalya rozeti yapılır.
Yine mevcut kaynaklarda yıl belirtilmemekle birlikte, İzmir’e tatile geldiğinde ya da bu madalya rozetinin takdim seramonisi için İzmir’e çağrıldığında, kendisi İzmir Çaka Bey askeri rıhtımında TCG BERK gemisini tanır. Bahriyeliler tarafından gemiye davet edilir. Müteakiben İzmir’deki Türk basını da bu seramoni için gemiye çağrılır.
Son
Bu madalyadan elli yıl sonra, 7 Eylül 2024 tarihinde Ayrshire ve Arran Lord-Lieutenant internet sitesinde Alb. Ian McKechnie – Madalya Teslim Seromonisi konulu bir haber¹⁴ yayınlandı.
Haberde, 2003 yılında altmış yaşında hayata veda eden Alb. Ian McKechnie’nin 30 yıllık İngiliz Kraliyet Deniz Havacılığı kariyeri esnasında kazanmış olduğu tüm madalya, rozet, başarı belgeleri vb.’nin ailesinin rızası ile Yeovilton’daki Kraliyet Deniz Havacılık Tarihi Müzesi’ne yine bir “Minik Güvercin” WASP helikopteri ile getirilerek teslim edildiği yazılı idi.
Teslim edilen anı eşyaları içerisinde 1974 yılında Türk Bahriyelilerinin tahliyesinde göstermiş olduğu fedakarlık ve kahramanlıktan dolayı Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihinde ilk defa bir yabancı uyruklu kişiye verilen Türk Silahlı Kuvvetleri Üstün Hizmet Madalyası da vardı.
“Thanks for your heroic service, Sir.
Rest in Peace Capt. Ian McKechnie”.
KAYNAKLAR :
¹. BAKKALBAŞIOĞLU Özhan, Kıbrıs Barış Harekatı TCG KOCATEPE Nasıl Battı? (Bir Akıl
Tutulması), 2020
². ERKAYA Güven & BAYTOK Taner, Bir Asker Bir Diplomat, 2001
³. KUŞÇU Ahmet, 48 Saat, 2021
⁴. YILMAZEL Güner, Çocukluğumdan TCG KOCATEPE Gaziliğime Zor Yıllar, 2023
⁵. Last Voyage of TCG KOCATEPE, (https://wwiiafterwwii.wordpress.com/2024/09/01/last-
voyage-of-tcg-kocatepe-1974/ ) [Erişim Tarihi: 25.09.2024]
DİP NOTLAR :
¹ Caner GÖNYELİ (1970-4130), TCG KOCATEPE İkmal Subayı. Kıbrıslı Türk Bahriye Subayı. 23 Temmuz 1974 günü Akdeniz’in ortasında can salında geçirilen üç günün sonunda “Ben iyi yüzücüyüm, o görünen yere kadar rahat yüzerim. Ben Kıbrıs’lıyım. Rumca da biliyorum, bana bir şey yapamazlar. Ben kendimi kurtarırım.” diyerek can salından denize atlamış ve Akdeniz’in derinliklerinde şehit olmuştur. (YILMAZEL, Çocukluğumdan TCG KOCATEPE Gaziliğime Zor yıllar, Sayfa-77) 1980’lerden itibaren adına ithafen her yıl Türk Deniz Kuvvetleri ve KKTC Güvenlik Kuvvetleri tarafından CANER GÖNYELİ Arama-Kurtarma Tatbikatı düzenlenmektedir.
² Birleşik Krallık Hava Kuvvetleri Akrotori Hava Üssü (https://en-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/RAF_Akrotiri?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=tr&_x_tr_hl=tr&_x_tr_pto=tc) [Erişim Tarihi:
25.09.2024]
³ HMS MINERVA (F-45) (https://en.wikipedia.org/wiki/HMS_Minerva_(F45)) [Erişim Tarihi: 25.09.2024]
⁴ HMS BRIGHTON (F-106) (https://en.wikipedia.org/wiki/HMS_Brighton_(F106)) [Erişim Tarihi: 25.09.2024]
⁵ RAF 84 ncü Arama –Kurtarma Filosu (https://en-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/No._84_Squadron_RAF?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=tr&_x_tr_hl=tr&_x_tr_pto=tc )
[Erişim Tarihi: 25.09.2024]
⁶ Westland Whirlwind HAR-10 (https://en.wikipedia.org/wiki/Westland_Whirlwind_(helicopter)) [Erişim Tarihi: 25.09.2024]
⁷Temmuz 1974’te RFA OLNA (A123), Kıbrıs’ta gelişen durumlar neticesinde Ada’dan İngiliz vatandaşlarını tahliye amaçlı olarak HMS HERMES ile birlikte olan RFA GOLD ROVER, OLWEN ve REGENT destek gemileri ile birlikte AĞROTUR Körfezinde idi. (https://www.helis.com/database/ops/15-Partition-of-Cyprus/) [Erişim Tarihi: 25.09.2024]
⁸ Westland Wasp (https://en.wikipedia.org/wiki/Westland_Wasp) [Erişim Tarihi: 25.09.2024]
⁹Yzb. Ian McKechnie (https://www.heraldscotland.com/news/11901228.captain-ian-mckechnie/ ) [Erişim Tarihi: 26.09.2024]
¹⁰ Torrey Canyon Petrol Kirliliği (https://en.wikipedia.org/wiki/Torrey_Canyon_oil_spill) [Erişim tarihi: 26.09.2024]
¹¹ Boyd Trophy Kupası (https://en.wikipedia.org/wiki/Boyd_Trophy) [Erişim Tarihi: 26.09.2024]
¹² Kraliyet Havacılıkta Değerli Hizmet Brövesi
(https://en.wikipedia.org/wiki/Queen%27s_Commendation_for_Valuable_Service_in_the_Air) [Erişim Tarihi: 26.09.2024]
¹³ TSK Savaş Takdirnamesi, Nişan ve Madalya Yönetmeliği, (https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/13936.pdf) [Erişim tarihi: 26.09.2024]
¹⁴ Transfer of Medal Ceremony – Captain Ian McKechnie – Ayr
(https://www.lordlieutenantayrshireandarran.org.uk/article/_transfer_of_medal_ceremony_captain_ian_mckechnie_ayr_7th_september) [Erişim Tarihi: 07.09.2024]
