Tayyare asrın en yeni nakliye vasıtası ve milletin en mükemmel silahı olmasına rağmen bir tayyare makinisti mesleğinin en ince teferruatını kavramış olmalıdır.
Bu itibarla bir tayyare makinisti makineye taalluk¹ eden bütün işlerde muvaffak olabilecek bir kabiliyette yetişir. Makinistin tayyare üzerinde oynadığı role dair mütalaa lüzumsuzdur. Makinistsiz bir tayyare, durmuş bir saatten farksızdır. Bir tayyarenin en ağır yükü makinistin omuzlarındadır. Uzun yorgunluklardan çıkan makine onun ihtimamkâr ve müşfik parmakları arasında temizlenmeye, silinmeye, tamir edilmeye ihtiyaç hisseder. Makinist tayyarenin adeta canıdır.
Bir turna katarı gibi sıraya dizilmiş tayyareler makinistleri yoksa kalplerimize hiçbir heyecan vermezler. Çünkü onlar, suyu çekilmiş bir değirmene benzerler. Tayyare Makinist Mektebi’nin 100 talebesi vardır. Bu talebe en son usul ve araçla yetiştirilmektedir.
Tesis bir dershane, bir yatak koğuşu, bir yemekhane ve hamamdan mürekkeptir² Mektep mükemmel bir motor atölyesi, tesviye ve demirhane ve altı tayyarelik bir kurma hangara maliktir. Bu sene ilk semeresini verecek olan mektep, hem Türk tayyareciliğini hem de büyük bir ihtimamla işlemeye muhtaç olan memleketimizin makinecilik sahasını ilim ve fenle mücehhez³ olarak takviye edecek ve mektep iktisadi inkılâbımızın bir yardımcısı olacaktır kanaatindeyiz.⁴
İstanbul Yeşilköy’de 23 Nisan 1926 tarihinde eğitime başlayan Tayyare Makinist Mektebi 1926 ile 1928 yılları arasında iki dönem olarak eğitim vermiş ve toplamda 172 sivil tayyare makinisti yetiştirmiştir. Yetiştirilen sivil tayyare makinistlerinden bir kısmı 1 Haziran 1929 tarihinde kabul edilen 1492 sayılı kanunun 10/d maddesine istinaden Başgedikli rütbesi ile Hava Küçük Zabitliğine geçirilmiştir.
15 Eylül 1928 tarihinde okulun adı Yeşilköy Küçük Zabit Hava Makinist Okulu olarak değiştirilmiştir. Küçük Zabit Hava Makinist Okulu 1929 yılında İzmir’den Eskişehir’e taşınan Uçuş Okulu⁵ bünyesine alınarak Eskişehir Hava Okulu oluşturulmuştur. Eskişehir’e bağlı olmasına karşın eğitimler Yeşilköy’de devam etmiştir.
Eskişehir’deki Hava Okullar Komutanlığı’na bağlanarak bir ara Bakım Okulu ismini de alan Yeşilköy Küçük Zabit Hava Makinist Okulu gerçek anlamda Yeşilköy Küçük Zabit Hava Makinist Mektebi Eskişehir’e 1935 yılının Eylül ayında taşınmıştır.⁶
Hava Mektebi Talimatnamesine gereğince her yıl mezun olan makinistlerden 8 hava gedikli küçük zabit ile 4 deniz gedikli küçük zabit pilotaj için ayrılmaktaydı. Küçük Zabitlerin pilot olabilmesi için aranan şartlar, sıhhati uygun olmak ile layık ve istekli olmalarıydı.
Pilotaj eğitimi için seçilen gedikli küçük zabit ilk açılacak kurs dönemine kadar hava okulu uçak bölüklerine veya yakın uçak bölüklerine makinist olarak görevlendirilirdi. Eğitim döneminin başlamasıyla hava okuluna dönerek, okul talimatının 97. Ve 137. Maddeleri gereğince pilotaj eğitimine alınırdı.⁷ Yeşilköy Küçük Zabit Hava Makinist Okulu adı ile askeri kimlik kazandırılan okuldan 20 kişi Türk havacılığının ilk askeri kimlikli tayyare makinisti olarak mezun oldular. Eğitimleri iki yıl süren bu makinistler 1930 yılında Hava Kuvvetlerine katıldılar.
UÇAK MAKİNİSTİ GEDİKLİ ÇAVUŞ OSMAN NURİ SOYSAL
1930 yılında mezun olan gedikli uçak makinistlerinden Osman Nuri Soysal, gedikli çavuş rütbesi ile makinistlik yapmak üzere ilk birliği olan Diyarbakır 2. Tayyare Alayı’na tayin edilir.
Hava mektepleri talimatı gereğince pilot olma niteliklerine sahip olan uçak makinistleri, uçuş okulunda pilotaj eğitimine başlayana kadar birliklerinde uçak makinisti olarak görevlerine devam ederler. Görevleri boyunca bakım ve onarımlarını yaptıkları uçakların tecrübe uçuşlarında pilot ile birlikte test uçuşuna da çıkarlar. Bu nedenle birliklerinde uçuşlara da katılan makinistlere yarım kanat bröve takma zorunluluğu getirilmiştir.
1942 yılında kendi isteği ile Hava Yer sınıfına geçen Gedikli (Astsubay) Osman Nuri Soysal, 23 Nisan 1951 tarihinde Bursa’da ailesi ile bu fotoğrafı çektirdiğinde üniformasında pilot brövesi bulunmamaktadır. 1956 yılında emekli olarak Türk Hava Kuvvetlerinden ayrılmıştır. Emekliliğini Akşehir’de kızı ile birlikte geçiren O.Nuri Soysal 1991 yılında vefat etmiştir.
Güzel bir tesadüf ile tanıştığım Başkent Üniversitesi Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü Dr. Öğretim Üyesi (Arkeolog) Tulga Albustanlıoğlu’nun anne tarafından büyükbabası Nafiz Soysal’ın erkek kardeşi olan pilot Osman Nuri Soysal hakkında şimdilik bulabildiğim bilgileri paylaşmak istedim. Değerli hocama saygılarımla.
Mustafa KILIÇ
Havacılık Tarihi Araştırmacısı – Yazar
sontayyareci @gmail.com
