COVID-19’a karşı geliştirilen aşıların farkları, avantaj ve dezavantajları neler? Hangi yan etkileri var? Sonuçta hangi aşı daha iyi? RNA aşıları genetik yapımızı bozabilir mi?
Bu soruları çeşitli kaynaklardan yararlanarak yanıtlamaya çalışacağım; Faz 3 sonuçları henüz hakemli dergilerde yer almadığından bazı görüşlerim ilerde değişebilir.
Geliştirilen Aşı Türleri
COVID-19’a karşı geliştirilen aşıları kabaca dört gruba ayırabiliriz. 1-Zayıflatılmış veya ölü (inaktif) virüs içerenler 2-RNA veya DNA içeren genetik aşılar 3-Koronavirüs genlerini hücrelere ulaştırmak için başka bir virüs kullanan viral vektör aşıları 4-Koronavirüsün bir proteinini veya protein parçasını içerenler.
Türkiye Hangi Aşıları Kullanacak?
Türkiye 50 milyon doz CoronaVac aşısını almak için Çin ile anlaştı; aşı ücretsiz uygulanacak. BioNTech aşısından da öncelikle 1 milyon doz alacağız. Ağırlıklı olarak bu aşıları inceleyip, diğerleri ile karşılaştıralım.
Çinli Sinovac Şirketinin ‘CoronaVac’ Aşısı
Türkiye’de daha çok ‘Çin Aşısı’ olarak bilinen aşı, yan etkileri iyi bilinen; kuduz, grip ve hepatitte yıllardır kullanılan inaktif tip bir aşı. The Lancet dergisinde yayınlanan ilk iki faz sonuçlarına göre, aşının yan etkileri hafif. 2. faz çalışmasında, 28. günde nötralizan antikor gelişme oranı, 3 mikrogram aşı uygulanan grupta yüzde 97, 6 mikrogram doz uygulananlarda yüzde 100 olmuş; 3 mikrogram dozu kullanmaya karar vermişler. Türkiye’deki Faz 3 çalışmalarında sağlık çalışanlarında güvenlilik verileri olumlu sonuçlanınca uygulamalar halka açıldı. Kabul edilen 3 kişiden 2’sine gerçek aşı, 1’ine plasebo uygulanıyor; çalışma sonunda, plasebo uygulananlara da gerçek aşı yapılacak.
Bu çalışmaların bir bölümünde en sık görülen yan etkiler ve yüzdeleri şöyle:
Yorgunluk (7,5), baş ağrısı (3,5), kas ağrısı (3), ateş (3) ve enjeksiyon yerinde ağrı (2,5). Güçlü antikor yanıtı sağlayan aşının dezavantajı, tam virüse gereksinim duyulması ve virüs üretiminin zor olması. Çinliler hücre kültürü yerine biyoreaktörler kullanarak bu zorluğu aşmışlar.
BioNTech ve Moderna Aşıları Genetiğimizi Bozacak mı?
Almanya’da BioNTech, ABD’de Moderna firmaları tarafından geliştirilen iki RNA aşısı yeni bir teknoloji ve her ikisinin de yüzde 95’ler düzeyinde etkin oldukları açıklandı. İnaktif aşılara oranla daha az antikor, daha fazla hücresel yanıta yol açıyorlar.
Özellikle sosyal medyada dolaşan, “Genetiğimizi bozacaklar, bizi fişleyip izleyecekler” gibi komplo teorilerinin bilim ve mantık dışı olduğunu söyleyen, “Konak genomuna girme riski yok” diyen bilim insanlarına katılıyorum. Ancak, yeni teknolojinin, düşük bir olasılık da olsa, orta veya uzun vadede bazı yan etkilere yol açabileceğini kabul ediyorum.
Etkinliklerini korumak için BioNTech aşısının -70, Moderna’nın -20 derecede saklanmalarının gerekmesi diğer bir dezavantajları. Kolay ve hızlı üretilebilmeleri ise avantaj.
Oxford Aşısı – Basında Çıkan Haberler Güvenilir mi?
Olmayabilir. Büyük bir aşı pazarı oluştu ve firmalar basın yoluyla kamuoyunu etkilemeye çalışabilirler. Örneğin Avrupa kaynaklı bazı haberlerde Çin’in CoronoVac aşısının denemelerine, Brezilya’daki bir gönüllüde beklenmedik bir yan etki nedeniyle ara verildiği yazıyor ama gönüllünün aşırı doz ilaç kullanarak intihar ettiğinin ortaya çıktığı yazmıyor. Bu haberlerde, bir viral vektör aşısı olan Oxford/AstraZeneca aşısının birer gönüllüde multipl skleroz, transvers myelite yol açtığından, ölen bir gönüllü doktorun kontrol grubunda olabileceğinin bildirilmesinden, ABD’deki denemelere ara verildiğinden bahsedilmiyor. Oxford yetkililerinin yanlışlıkla düşük doz uygulanan bir grupta aşının başarısının yüzde 90, diğer grupta yüzde 62 olduğunu; bu iki oranın birleştirilerek aşı başarı oranını yüzde 70 olarak duyurduklarını açıklamaları ise tam bir fiyasko.
Aşı Fiyatları Nasıl?
Önde gelen aşıların 2 dozunun ABD doları olarak fiyatları yaklaşık şöyle: CoronaVac 60, BioNTech 60, Moderna 39, Oxford 6. Türkiye’nin Aşı Politikası Doğru mu? Çin’de enfeksiyon ilk başladığında, 2 Şubat tarihli yazımda “birkaç uçakla, hediye olarak Çin’e maske gönderelim” önerisini dile getirmiştim. Sesimi duydular mı bilmem ama Çin’e birçok tıbbi yardım malzemesi gönderildi; dostluk ve işbirliği temelleri atıldı. CoronaVac’ın üçüncü faz çalışmalarının bir kısmının Türkiye’de gerçekleşmesi bağları güçlendirdi ve aşıların Türkiye’ye daha uygun fiyatla verileceğini sanıyorum.
Hangi Aşı Daha İyi?
Şu anki veriler ışığında, etki, yan etki ve güvenlik göz önüne alındığında Çin’in CoronoVac aşısı daha avantajlı görünüyor. BioNTech ve Moderna aşıları bu aşıyı takip ediyor. ‘Ucuz etin yahnisi’ gibi görünen Oxford aşısı ise son sırada.
Prof. Dr. Ülgen Zeki OK
Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
