Bu yazıyı havayolunu tercih eden yolcuların birçoğunun kokpiti paylaşan pilotların arasındaki hiyerarşi ve görev/sorumluluklarını merak ettiklerini ve bilgi sahibi olmak isteyeceklerini düşünerek hazırladım.
Temel görevi, çok pilotlu uçaklarda normal koşullarda kaptana yardımcı olmak, kaptan görev yapamaz hale geldiğinde ise onun yerini almak olan İkinci Pilot için İngilizcede First Officer (birinci zabit), Co-Pilot (görevdaş pilot) ya da Second Pilot (ikinci pilot) terimleri dönüşümlü olarak kullanılmaktadır. Burada “ikinci” sözcüğü ikinci sınıf olmayı değil, karar mekanizmasında kaptanın ardından ikinci olarak yer aldığını göstermek içindir. Bu anlamda günlük yaşamdaki olası yanlış anlamayı önlemek üzere Yardımcı Pilot teriminin kullanımı da tartışılmalıdır.
Geçmişte, uçak sistemlerinin henüz otomatize edilemediği dönemlerde, üretilen yolcu uçaklarında iki pilotun yanısıra bir de uçuş mühendisi yer almaktaydı. Teknolojinin gelişmesi ve otomasyonun artmasıyla birlikte uçaklarda uçuş mühendisine ihtiyaç kalktı. Bununla beraber asgari kokpit ekibi iki pilottan oluşmaktadır. Uzun süreli uçuşlarda, uçak içi istirahati sağlamak üzere bu minimum ekibe bir ya da iki pilot daha katılabilmektedir.
Tüm pilotlar temel eğitimlerini takiben simülatör eğitimini aldığı uçak tipinde ikinci Pilot olarak uçmaya başlar. İkinci pilotlar ülkelerin sivil havacılık otoriteleri ve havayolu işletmelerinin kurallarının gerektirdiği uçuş saati ve tecrübeyi kazandıktan sonra, kadro ihtiyacına bağlı olarak, kaptanlığa terfi ettirilir, gerekli eğitimlerin ardından bu görevi yerine getirir.
41 yıllık uçuş yaşamımın son 20 yılını bir havayolunda geçirdim. Bunun ilk 7 senesinde ikinci pilot sonraki 13 senesinde de kaptan olarak görev yaptım. Uçağın emniyetle uçurulmasına ikinci pilotun da kaptan kadar önemli olduğunu düşünüyorum. Değişik işletmelerde yaşanan çok sayıda kaptanın uçuş esnasında rahatsızlanması olaylarında ikinci pilotlar kumandayı alıp uçağı yakındaki bir meydana ya da uygunsa varış meydanına emniyetle indirmiştir.
Havayolundaki ikinci pilotun bilhassa yer operasyonu esnasında iş yükü çok fazladır. İkinci pilot uçuş hazırlığı safhasında uçuş planının alınması, şartların gözden geçirilmesi, rota, irtifa, yakıt, hava durumu ve diğer teknik konularda kaptanla birlikte kararların verilmesinde katkıda bulunur. Uçağa geçildiğinde uçağın dahili ve harici kontrollerin yapılmasında eksiksiz olarak gereğini yapar. Harici kontrol sonrasında kokpite döndüğünde, görev paylaşımına uygun olarak, gerekli testleri yapar, uçuş bilgilerini sisteme girer, performans hesaplamalarını yapar ve sistemleri uçuşa hazırlar.
Uçuş hazırlığı esnasında sorunla karşılaşılması durumunda teknik, OCC, vb ilgili birimlerle temas ederek gereğinin yapılmasını sağlar. Frekansların doğru şekilde bağlar ve diğer seyrüsefer cihazlarını uçuşa uygun hale getirir. Kule görevlileri ile telsiz temasını sağlayarak o günkü uçuş için gerekli müsaadeleri alır. Özetle uçak daha park yerindeyken birçok görevi yerine getirerek kaptanın iş yükünü azaltır ve sağlıklı kararlar vermesine yardımcı olur.
Uçağın park yerinden itilmesi ve motor çalıştırma için izin alınması, kontrol listelerinin okunması, telsiz konuşmalarının takip edilmesi yine ikinci pilotun görevleri arasındadır. Yerdeki diğer kontrol listelerini okunması gereğinin yerine getirildiğinden emin olunması da ikinci pilotun görevidir. İkinci pilot bu görevleri yerine getirirken çevre kontrolünü yapmaya devam eder, verilen taksi talimatının doğru uygulandığından da emin olur. Tek motorla taksi yapılıyorsa, yeri geldiğinde ikinci motoru çalıştırır.
Kaptan tarafından o uçuş için PF (Pilo Flying-uçuran pilot) olarak görevlendirildiyse piste girişi takiben kumandayı alır ve uçuşu gerçekleştirir. İkinci pilotun PF olmasıyla kaptan PM’e (Pilot Monitoring-gözleyen pilot) dönüşür ve telsiz konuşmalarını üstlenir. Bu durum inişe kadar devam eder. İnişi takiben kaptan kumandaları alır, ikinci pilot ise gerekliliklerini yerine getirdikten sonra kontrol listelerini okur. Bu arada çevre kontrolü ve taksiyi izleme görevlerini de sürdürür.
İyi bir ikinci pilot uçuşu sürekli izler ve herhangi bir sorun görürse kaptanı bilgilendirir. Kaptan tepki vermezse, bu kez uyarır. Yine tepki almıyorsa ve uçak tehlikedeyse kontrolü alır ve uçuşu emniyetli hale getirir. Etkili bir ikinci pilotun uçuş emniyetini geliştirmede ve kazaların önlenmesindeki katkısı aşikardır.
Endüstrinin hem sorumluluk hem de yetki ile ikinci pilotları güçlendirmesiyle birlikte, kazaların sayısında ciddi bir azalma meydana geldi. Eskiden uçağın emniyetinden sadece kaptanı sorumlu tutan ve bu bağlamda da kararlarını tartışmasız kılan bir “Kaptan Otoritesi” kavramı vardı. Günümüzde bu olumsuz kültür değişti ve kaptan danışan bir lider konumunu aldı. Dünyada hala mutlak kaptan egemenliğinin hakim olduğu toplumlar olmasına rağmen bu dönüşüm özellikle de pilotların uluslararası iş değişiklikleri sayesinde devam ediyor. Hemen her ülkede çok uluslu kokpit ekibine yer verilmesi nedeniyle belli bir süre sonra tüm havacılık sektöründe hiyerarşinin minimuma indirgendiği “Flat Cockpit” sağlanmış olacaktır.
Bugün, bir uçuşta ihlal yaşanması durumunda kaptanlarla birlikte ikinci pilotlar da sorumlu olarak değerlendirilmektedir. Bu, kaptanların artık tek sorumlu olmadıkları anlamına gelmektedir. Dolayısıyla kokpitte yetki ve sorumluluk paylaşımı söz konusudur. Bu değişim bilhassa bazı kıdemli kaptanlar tarafından kolayca kabullenilebilecek bir durum olmayabilir. Çok daha demokratik bir kokpit ve yetkilendirilmiş bir ikinci pilot, endüstrinin emniyet sicilinin iyiye gitmesinde büyük bir adım olmuştur.
İkinci pilotlar, havayolu emniyeti için vazgeçilmezdir. Deneyimli bir kaptanın aşağıdaki özlü sözü ikinci pilotun önemini açıkça ortaya koymaktadır;
“İyi bir ikinci pilotu iyi bir ikinci motora tercih ederim”
Sürdürülebilir, emniyetli bir uçuş operasyonu için işletmenin tüm birimlerinin birbirleriyle uyumlu bir şekilde çalışmalı, birbirlerini kontrol edebiliyor hatta gerektiğinde denetleyebiliyor olmalıdır.
Emniyetli uçuş operasyonunun en önemli parçası olan uçakta yani kokpitte yer alan pilotların her ikisi de olmazsa olmaz olarak kabul edilmelidir. Kokpiti paylaşan pilotların birbirlerini desteklediklerini, yeri geldiğinde ikaz ettiklerini, hatta olası hataları düzelterek emniyetli uçuşu devam ettirdiklerini bilmeliyiz.
Bir süre sonra “emniyet bakış açısıyla” pilotun görevlerini paylaşmaya çalışacağım.
Emniyetli Uçuşlar Dileriz
Eyup Turşucu
Kaptan Pilot(E)
Kaza İnceleme Uzmanı
