İran’da Ocak 2020 senesinde Tahran üzerinden kalkan Ukrayna yolcu uçağı füzelerle vurularak düşürülmüştü. Uçağın içindeki 176 yolcunun tamamı hayatını kaybetmişti. Dünya gündeminde geniş yankı uyandıran Ukrayna uçağının vurulmasıyla ilgili davada karar çıktı. Davayla ilgili rütbeli 10 asker hapis cezasına çarptırıldı.
UKRAYNA UÇAĞINI DÜŞÜREN HAVA SAVUNMA SİSTEMİ KOMUTANINA 13 YIL HAPİS CEZASI
İran Yargı Erkine bağlı Mizan Haber Ajansına göre Tahran’daki bir askeri mahkeme, Ukrayna uçağının düşürülmesiyle ilgili üç yıl süren davanın kararını açıkladı. Uçağın vurulduğu Tor-M1 hava savunma sisteminin komutanına 13 yıl hapis cezası verildi. İsmi açıklanmayan komutan mahkemede, “hedefin özelliklerinin seyir füzesine benzer olduğunu düşünerek komuta merkezinin talimatına aykırı şekilde, izin almaksızın ilgili talimatın aksine uçağa iki füze ateşlemek” yönünde suçlaması yapıldı.
Davada ikinci ve üçüncü derece sanıklar olarak yargılanan çeşitli rütbelerden diğer 9 ordu mensubu da 1-3 yıl arasında hapse mahkum edildi.
176 YOLCUYU TAŞIYAN UKRAYNA UÇAĞI İRAN’DA NASIL DÜŞÜRÜLDÜ?
Ukrayna Hava Yollarına ait 752 sefer sayılı Boeing 737 tipi yolcu uçağı, 8 Ocak 2020’de Tahran Uluslararası İmam Humeyni Havalimanından Kıyiv’e gitmek üzere yola çıkmıştı. İran devleti, uçağın güya yanlışlıkla füzeyle düşürüldüğünü iddia etmişti. İranlı yetkililer önce iddiaları reddetse de daha sonra İran Genelkurmay Başkanlığı, uçağın hassas askeri bir noktanın üzerinden geçerken “insani hata” sonucu hava savunma sistemince fırlatılan iki füzeyle “yanlışlıkla” düşürüldüğünü ifade etmişti.
İran hükumeti, 30 Aralık 2020’de yaşamını yitirenlerin her birinin ailesine 150 bin dolar tazminat ödeyeceğini duyurmuştu.
UKRAYNA UÇAĞI NEDEN DÜŞÜRÜLDÜ?
İran Devrim Muhafızları Ordusu’na (DMO) bağlı Kudüs Gücü Komutanı General Kasım Süleymani, 3 Ocak 2020 günü Irak’ın başkenti Bağdat’ta ABD Başkanı Donald Trump’ın talimatı üzerine, ABD’nin gerçekleştirdiği bir operasyonla öldürüldü. Pentagon’dan yapılan yazılı açıklamada, “ABD ordusu, Başkan’ın talimatı ile, ABD tarafından yabancı terör örgütü olarak tanınan İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü’nün Komutanı Kasım Süleymani’yi öldürerek (bölgedeki) ABD personelini korumak için kararlı ve savunma amaçlı bir adım atmıştır” ifadeleri kullanıldı. ABD’li yetkililer, İran’da bulunan tüm ABD vatandaşlarının İran’ı derhal terk etmeleri çağrısında bulundu.
UKRAYNA UÇAĞI, İRAN’IN ABD’YE YAPACAĞI MİSİLLEME HEDEFİNE TAKILDI
İran ise bu suikast üzerine bir misilleme olarak, 8 Ocak 2020 gecesi Süleymani’ye suikastın düzenlendiği saatte, ABD’nin Irak’taki Ayn el-Esed Hava Üssü’nü balistik füzelerle vurdu. İran Devrim Muhafızları Ordusu, saldırıda en az 80 ABD askerinin öldüğünü iddia etti. ABD bu iddiayı yalanladı ve hiçbir askerinin yaralanmadığını açıkladı. İran ordusu, ABD saldırılarına karşı teyakkuza geçti ancak hava sahasını sivil uçaklara kapatmadı. Ukrayna Hava Yollarının PS 752 sefer sayılı Tahran-Kıyiv uçuşunu gerçekleştiren Boeing 737-800 tipi yolcu uçağı, aynı tarihte uçuş planlıyordu. Uluslararası İmam Humeyni Havalimanı’ndan 05.15’te havalanması planlanan uçak, 57 dakika rötarla hareket etti. Uçak kalkıştan yaklaşık 3 dakika sonra 06.19’da bir füzeyle vuruldu, 24 saniye sonra 2’inci füze geldi. Uçak, Tahran’ın güneybatısındaki Şahidşehr yakınlarına düştü.
UKRAYNA YOLCU UÇAĞINI VURAN İRAN’IN YETKİLİLERİ NE YAPTI?
İran, uçak faciasının hemen ardından “Ukrayna uçağı İran ordusu tarafından füzeyle vuruldu” iddialarını başta yalanladı. İddiaları yalanlayan İran Ulaştırma ve Şehircilik Bakanlığı Bilgi ve İletişim Merkezi Başkanı Kasım Biniyaz, “Uçak, füzeyle vurulmuş olsaydı havada patlardı ancak kaza motorun ateş alması ve pilotun kontrolü sağlamada başarısız olması nedeniyle yaşandı.” dedi. İran Hükumet Sözcüsü Ali Rebii, olaydan 2 gün sonra Ukrayna Havayolları’na ait yolcu uçağının füzeyle vurulduğu iddialarının ABD’nin algı operasyonu olduğunu öne sürdü.
İRAN İTİRAF ETTİ: YANLIŞLIKLA DÜŞÜRÜLDÜ
Kazadan 3 gün sonra ise İran’dan itiraf geldi. İran Genelkurmay Başkanlığı, Ukrayna Havayollarına ait yolcu uçağının “hassas askeri bir noktanın” üzerinden geçerken “cruise (seyir) füzesi” olarak algılandığını ve kısa menzilli füze ile “yanlışlıkla”, insani hata” sonucu vurulduğunu açıkladı. İran halkında tepki ve öfkeye yol açan açıklamanın ardından, başkent Tahran’da üniversitelerde protestolar düzenlendi. Tüm bunlar yaşanırken İran lideri Ali Hamaney, Ukrayna uçağının füzeyle düşürülmesi hakkında, muhtemel kusurlar ve eksikliklerin incelenmesi talimatını verdi. Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, olayın sorumluları hakkında yasal işlem başlatılması gerektiğini söyledi. İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif de kurbanların ailelerinden özür diledi. Elim facianın ardından İranlı yetkililer, olayın sorumlularını belirlemek ve haklarında soruşturma açılmasını sağlamak yerine bu ifadeleri dile getirmekle yetindi.
İRAN, ELE GEÇİRDİĞİ UÇAĞIN KARA KUTUSUNU UZUN SÜRE VERMEDİ
Uçağın karakutusunu kazanın ilk günü bulan İranlı yetkililer, karakutunun hasar gördüğü belirtti. Uçak kazasında vatandaşlarını kaybeden Kanada, Ukrayna, İsviçre, Afganistan ve Birleşik Krallık yetkilileri, 15 Şubat 2020 tarihinde karakutunun incelenmesi için Fransa’ya verilmesini istedi. İran yönetimi, 1 Haziran 2020 tarihinde, uçağın kara kutusunu Ukrayna’ya göndermeme kararı aldığını bildirdi. İran, uluslararası anlaşmalara göre, bir an önce incelenmesi ve içerisindeki bilgilere ulaşılması gereken karakutuyu çeşitli bahanelerle yaklaşık 7 ay elinde tuttuktan sonra, 17 Temmuz 2020’de Fransa’ya yolladı. Fransa, karakutuyu 23 Temmuz 2020 tarihinde İranlı yetkililere teslim etti.
KAZANIN AĞIR BİLANÇOSU
Tahran’da düşürülen uçaktaki yolcuların çoğu, Kıyiv’den Kanada’ya aktarmalı gidecek İran asıllı Kanada vatandaşları idi. Ukrayna Milli Güvenlik ve Savunma Konseyinden kazanın hemen ardından yapılan açıklamada, “Şu an için doğrulanan bilgilere göre uçakta check-in yapan 168 yolcu ve 9 mürettebat bulunuyordu.” ifadelerine yer verildi. Kazadan sağ kurtulan olmadı. Basına yansıyan haberlere göre uçakta; 71 İran, 73 Kanada, 2 Ukrayna, 4 Almanya, 3 Birleşik Krallık, 8 İsveç ve 6 Afganistan vatandaşı yolcu bulunuyordu. Uçak mürettebatı ise tamamen Ukrayna vatandaşlarından oluşuyordu. Hayatını kaybedenlerin 70’inin erkek, 81’inin kadın, 15’inin çocuk ve birinin de bebek olduğu belirlendi.
TAZMİNAT VE TEPKİLER
Uçak kazası kurbanlarının aileleri, olayın sorumlusu üst düzey yetkililer hakkında, 24 Ocak 2020 tarihinde Kanada’daki Toronto Mahkemesi’nde dava açtı. Mağdur aileler, İran devletinden kaza ile ilgili tazminat talep etti. İran, düşürülen uçakta hayatını kaybedenlerin ailelerine 150 bin dolar tazminat ödeme kararı aldığını duyurdu.
