Olayın üzerinden bir geçmesine rağmen Boeing 737 tipi Ukrayna uçağı dosyası ve gerçeği ortaya çıkarma yönündeki uluslararası talepler, Devrim Muhafızları ve İran rejiminin peşini bırakmıyor.
Kanada merkezli CBC News’ten aktardığı habere göre, Kanada hükümeti ve güvenlik teşkilatları, Ocak 2020’de İran tarafından kasıtlı olarak düşürülen Ukrayna uçağının düşme olasılığından bahseden bir kişinin ses kaydını inceliyor. Kaynaklar, bu kişinin büyük olasılıkla İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif olduğunu öne sürüyor.
Ses kaydında konuşan Zarif, “Uçağın neden düştüğüne dair binlerce olasılık var. Casuslar tarafından da düşürülmüş olabilir. Bu senaryo kesinlikle imkansız değil” diyor.
Gerçek ortaya çıkmayacak
CBC, Zarif’in İran hükümetinin üst seviyeleri veya Devrim Muhafızları tarafından gerçeğin açığa çıkarılmayacağını, olup bitenin kolayca ifşa edilmeyeceğini söylediğine de değiniyor. Farsça ses kaydında aynı zamanda “Gerçeğin açığa çıkmamasının birçok nedeni var. Ne bize ne de bir başkasına söylemeyecekler. Zirâ açıkladıkları taktirde ülkenin savunma sistemlerine dair bazı kapılar açılacak; bu da kamunun yararına olmayacak” ifadeleri kullanılıyor.
Nitekim Zarif, 2014’te Malezya Havayolları’na ait 17 numaralı uçağı düşürmekle suçlanan Rusya’nın bunu asla kabul etmediğini örnek gösteriyor.
Ses kaydında tazminatın dosyayı kapatma yönünde bir vesile olduğuna defalarca kez işaret eden Zarif, İran’ın bu olayın diğer ülkeler tarafından uluslararası suça dönüştürmesini önlemek için mağdurların ailelerine tazminat ödemek istediğini söylüyor.
Zarif’in ifade ettiğine göre, İran uçuş kayıtlarını analiz için Fransa’ya teslim ederken, elde edilen veriler ise uçağın kasıtlı olarak vurulup vurulmadığını göstermeyecek.
Uçağın düşürülmesinden hemen sonraki aylarda gerçekleşen özel görüşmenin kaydını dinlediğini belirten CBC News, dilin nüanslarını yakalamak için ses kaydının üç kişi tarafından Farsçadan İngilizceye çevrildiğini ifade ediyor.
Görüşmeye dair ayrıntılar, dahil olan diğer kişilerin kimlikleri ve kaynaklar, bireylerin güvenliğine ilişkin endişeler nedeniyle kamuya açıklanmadı.
Kanada, kayıttan haberdar
Kanada hükümetinin uçak kazasına dair özel danışmanı Ralph Goodale ise hükümetin kayıttan haberdar olduğunu, Kanadalı bir adli inceleme ve değerlendirme ekibinin geçtiğimiz Kasım ayında kaydın bir kopyasını aldığını söyledi.
Kanada Kraliyet Atlı Polisi (RCMP), Kanada Güvenlik ve İstihbarat Servisi (CSIS) ve İletişim Güvenliği Kuruluşu’nun (CSE) kaydın doğruluğunu değerlendirdiğini de sözlerine ekledi.
Kuruluşun ‘istihbarat operasyonları hakkında yorum yapmadığını’ söyleyen bir CSE sözcüsü, kayıtla ilgili yorum yapmayı reddetti.
Goodale ise, “Tüm gerçek ve olası kanıtları hak ettikleri ciddiyetle ele alıyoruz. Ailelerin hakikate olan açlığını derinden anlıyoruz. Biz de bu hakikati elde etmek için elimizden gelenin en iyisini yapacağız” ifadelerine başvurdu.
İran, kara kutunun gecikmeden analiz edilmesinin şart koşulduğu uluslararası yükümlülüklere rağmen, olaydan altı ay sonrasına kadar bu süreci sürdürmemişti. Goodale ise uçuşa dair Aralık ayında yayınlanan resmi raporunda, Kanada’nın tüm kanıtları tam olarak incelemediğini bildirmişti.
Kanada, İran’ın her bir kurbanın ailesine 150 bin dolar tazminat ödeme teklifini reddetmişti. Nitekim Goodall, İran’ın kurbanların ailelerine tek taraflı olarak tazminat ödeme hakkına sahip olmadığını söyledi.
Önemli bir ipucu
Eski bir Birleşmiş Milletler başsavcısı ve Lahey Daimi Tahkim Mahkemesi (PCA) üyesi Payam Akhavan ise ‘oldukça önemli olan’ bu kaydın artık Kanada istihbarat teşkilatlarının elinde olduğunu söyledi.
İran hükümetinin üst kademede oldukça etkili ve bilgili bir üyesi olduğunu söylediği Zarif’in Devrim Muhafızları’nın iç işleyişinin farkında olduğunu söyleyen Akhavan, söz konusu kaydın İran’ın düzgün bir soruşturma yürütmediğini gösterdiğini de vurguladı.
Aynı zamanda “Kayıtta, uçağın düşürülmesinin düzenli ve kasıtlı bir eylem olduğuna değinilmesi oldukça önemli” ifadelerine başvurdu.
‘Felakete yol açan bir hata’
İran Devrim Muhafızları’nın 8 Ocak 2020’de havadan havaya iki füze atarak söz konusu uçağı düşürmesi sonucu, uçakta bulunan ve 138’i Kanada bağlantılı olan 176 kişi hayatını kaybetmişti.
Başlangıçta olaya dair sorumluluğu reddeden İran, ancak daha sonradan uçağın yanlışlıkla düşürüldüğünü, bunun Devrim Muhafızları’nın ‘felakete yol açan bir hatası’ olduğunu öne sürmüştü.
Uçağın hatayla düşürüldüğüne dair resmi iddiayı geçtiğimiz yıl boyu sürdüren Zarif, uçak düştükten kısa bir süre sonra yaptığı açıklamada ise, ordunun açıklamasının ‘cesurca’ olduğunu söyledi. Aynı zamanda yetkililerin gerçeği kendisinden ve İran Cumhurbaşkanı’ndan birkaç gün sakladığını da ekledi. Nitekim Zarif, PS752 sefer sayılı uçuşunda vatandaşlarını kaybeden ülkelerin İran ile ana müzakerecisi sayılıyor.
Düğmeye basan kim?
Ukrayna’nın Ottawa Büyükelçisi Andrey Şevçenko ise CBC News’e verdiği demeçte, RCMP’nin cezai soruşturmada Ukrayna’ya yardım ediyor olmasına rağmen Ukrayna’nın bu kaydı ilk kez duyduğunu söyledi. Ukrayna’nın bu bilgileri dikkatle incelemesini istediğini söyleyen Şevçenko, “Bence bu, gerçekler haricinde söylenenleri kabul etmememiz gerektiği yönünde başka bir nedeni teşkil ediyor. Gerçek aktörler yerine günah keçisi görmek istemiyoruz. Devlet sırları ardında saklı gerçeğe ulaşmak istiyoruz” ifadelerine başvurdu.
Uçağın kasıtlı düşürüldüğü olasılığı hakkında ise “Bu noktada hiçbir olasılığı göz ardı edemeyiz. Olup bitenlere dair net bir resim elde etmekten hala çok uzaktayız. İran ile görüşmelerimize güven duymadığımız açık. İran’ın mümkün olduğunca az bilgi paylaştığını düşünüyoruz” dedi.
Ukrayna’nın Kanada’ya iki ülkenin bu dosyayla ilgili yasal bilgi ve delil alışverişinde bulunabilecekleri birkaç yol önerdiğini, ancak henüz ortak bir mekanizmaya ulaşamadıklarını söyleyen Şevçenko, ses kaydının iki ülkenin hukuken kusursuz bir iletişim kanalı kurması gerektiğini gösterdiğini de ekledi.
Aynı zamanda, “Cezai soruşturmaya devam etmek oldukça zor olacaktır. Bu nedenle bu gibi her türlü verinin son derece önemli olduğunu düşünüyorum” açıklamalarında bulundu.
Havacılık güvenliği incelemesine ilişkin nihai raporu İran’dan teslim alan Ukrayna’nın ay sonuna kadar geri bildirimde bulunması gerekiyor. İran’ın söz konusu raporu ne zaman kamuoyuna açıklayacağı ise belirsizliğini koruyor.
Bu konuda Şevçenko ise “Bu raporun uçağın bir füzeyle vurulduğunu doğrulayabileceğini, ancak düğmeye basanın kim olduğunu söylemeyeceğini bilmemiz gerektiğini düşünüyorum” diyor.
