Boeing 737 MAX uçaklarının operasyonel güvenliği, kuş çarpması sonucu ciddi motor hasarı, kabinde duman ve acil inişlerin yaşandığı iki olayın ardından bir kez daha tartışmaların merkezinde yer aldı.
Sorun,CFM LEAP-1B motorlarına takılan ve etkinleştirildiğinde klima sistemine yağ salan ve potansiyel olarak zehirli duman üreten Yük Azaltma Cihazı’ndan (LRD) kaynaklanıyor. Federal Havacılık İdaresi müfettişlerinin tavsiyelerine rağmen, kurum acil durum direktifi yayınlamama kararı aldı ve bu durum sektörde eleştirilere yol açtı.
İlk olay, 5 Mart 2023’te , Southwest Airlines’a ait Boeing 737 MAX 8 tipi yolcu uçağının Küba’nın Havana kentinden kalkışından kısa bir süre sonra kuş çarpmasıyla meydana geldi. Sağ motora bir kuş girerek LRD sistemini harekete geçirdi ve bunun sonucunda ana motora yağ sızdı. Bu durum dumanın yolcu kabinine girmesine ve bazı yolcuların nefes alma zorluğu çekmesine neden oldu. Uçak herhangi bir sorun yaşanmadan inişini gerçekleştirmiş olsa da, bu olay bu sistemle ilgili önemli bir riski ortaya koydu.
20 Aralık 2023’te Southwest Airlines’ın 554 sefer sayılı uçuşunda meydana gelen ikinci olay daha da endişe vericiydi. New Orleans’tan kalkış sırasında, bir kartal sol motora çarparak güçlü titreşimlere neden oldu ve LRD sistemini yeniden aktif hale getirdi. Bu sırada kokpit kısa sürede zehirli dumanla doldu. Kimyasal analizde, 40 saniyeden kısa sürede ölümcül olabilen formaldehit ve akrolein bileşiklerinin tehlikeli konsantrasyonları tespit edildi . Pilotlar oksijen maskelerini kullanarak iniş yapmayı başarsalar da, olay kritik bir tehlikeye dikkat çekti: Uçuşun kritik bir aşamasında mürettebatın hareketsiz kalması ihtimali.
LRD sistemi ve Boeing 737 MAX’taki risk
Mentour Pilot YouTube kanalının sunduğu araştırmaya göre, Yük Azaltma Cihazı (LRD), motor kanatlarının kırılması durumunda titreşimleri azaltmak için tasarlandı. Ancak aktif hale gelmesiyle büyük miktarda petrolün havaya karışması ve aerosol haline gelerek uçağın klima sistemine girmesi söz konusu oluyor. Boeing 737 MAX’ta bu tasarım kritik bir güvenlik açığı oluşturuyor: Sol motor kokpite hava sağlıyor, bu da bir olay durumunda alanın kısa sürede zehirli dumanla dolmasına, görüşün azalmasına ve mürettebatın iş göremez hale gelme riskinin artmasına neden olabilir.
LRD sistemi Airbus A320neo, Boeing 777 ve Boeing 787 uçaklarında da mevcuttur, ancak bu modeller üzerindeki etkisi henüz tam olarak belgelenmedi. Boeing 787’de elektrikli basınçlandırma sisteminin sorunu hafifletebileceği belirtiliyor, ancak diğer modellerdeki riskler hakkında doğrulanmış bir bilgi bulunmuyor.
FAA’nın tepkisi ilgi odağı altında
FAA, kuş çarpması durumunda uçağa duman üflenmesi riskini azaltmak için 737 MAX pilotlarının kalkışlarını ana motor hava akışını kapatarak gerçekleştirmelerini zorunlu kılmayı düşünüyor. Boeing kesin bir çözüm geliştirene kadar bu önlem geçici olacaktır.
Düzenleyici kurum, pilotların kokpitte duman olması durumunda izlenecek prosedürler hakkında daha önce bilgilendirildiği için durumun acil bir güvenlik endişesi yaratmadığını belirtti. Ancak bu yaklaşım havacılık sektöründe endişelere yol açıyor, zira kalkış prosedürlerini değiştirmek, dikkatlice değerlendirilmesi gereken ek riskler içeriyor.
26 Kasım 2024’te bir FAA inceleme kurulu, kabin dumanı riskinin Boeing’in Şubat ayındaki rehberliğinin ötesinde acil bir eylem gerektirmediğine karar verdi. 28 Ekim tarihli bir iç rapora göre, hasarlı bir motordan gelen kirli hava zamanında engellenmezse kokpitteki görüş mesafesi 30 saniyede beş inç azalabilir ve zehirli gaz konsantrasyonları 39 saniyede ölümcül hale gelebilir.
Raporda, sistem tasarımında bir değişiklik uygulanana kadar kalkış prosedürlerinin değiştirilmesi önerilmesine rağmen, FAA, 737 MAX operatörlerine güncellenmiş talimatlar içeren bir bildirim yayınlamakla sınırlı kalmaya karar verdi.
LRD sistemiyle ilişkili kabin dumanı kirliliği risklerine dair kanıtlara rağmen, FAA acil eylemde bulunmak yerine NTSB soruşturmasının sonuçlarını beklemeyi tercih etti.
Güvenlik uzmanları ve savunucuları, kalıcı bir çözüm geliştirilene kadar riski azaltmak için kalkışta PACK 1’in devre dışı bırakılması gibi geçici önlemlerin derhal uygulanması gerektiğini savunuyor. Eylem eksikliği, düzenleyici denetim ve ticari havacılıkta yaşanan önceki krizlerden gerçekten ders çıkarılıp çıkarılmadığı konusunda soruları gündeme getirdi.
26 Kasım 2024’te bir FAA inceleme kurulu, kabin dumanı riskinin Boeing’in Şubat ayındaki rehberliğinin ötesinde acil bir eylem gerektirmediğine karar verdi. 28 Ekim tarihli bir iç rapora göre, hasarlı bir motordan gelen kirli hava zamanında engellenmezse kokpitteki görüş mesafesi 30 saniyede beş inç azalabilir ve zehirli gaz konsantrasyonları 39 saniyede ölümcül hale gelebilir.
Raporda, sistem tasarımında bir değişiklik uygulanana kadar kalkış prosedürlerinin değiştirilmesi önerilmesine rağmen, FAA, 737 MAX operatörlerine güncellenmiş talimatlar içeren bir bildirim yayınlamakla sınırlı kalmaya karar verdi.
LRD sistemiyle ilişkili kabin dumanı kirliliği risklerine dair kanıtlara rağmen, FAA acil eylemde bulunmak yerine NTSB soruşturmasının sonuçlarını beklemeyi tercih etti.
Güvenlik uzmanları ve savunucuları, kalıcı bir çözüm geliştirilene kadar riski azaltmak için kalkışta PACK 1’in devre dışı bırakılması gibi geçici önlemlerin derhal uygulanması gerektiğini savunuyor. Eylem eksikliği, düzenleyici denetim ve ticari havacılıkta yaşanan önceki krizlerden gerçekten ders çıkarılıp çıkarılmadığı konusunda soruları gündeme getirdi.
