Malezya Hava Yolları’na ait MH17 sefer sayılı uçağın düşürülmesi sonucu hayatını kaybedenlerin yakınlarının 1000’i aşkın kişi, kazanın 10’uncu yıl dönümünde düzenlenen anma törenine katıldı.
Schiphol yakınlarındaki Vijfhuizen’de düzenlenen törene Hollanda Kralı Willem-Alexander ve Başbakan Dick Schoof, Malezya, Avustralya, Ukrayna, Belçika ve İngiltere hükümetlerinin temsilcileri katıldı.
Törende “96’sı Hollandalı olan 298 kurbanın isimleri okundu ve iki dakikalık saygı duruşunda bulunuldu.
Felaketin üçüncü yıldönümü olan 2017 yılında Vijfhuizen’de, 298 ağaçtan oluşan bir şerit ormanla çevrili çelik bir gözün kurbanları için kalıcı bir anıt açıldı .
MH17 sefer sayılı uçak, Amsterdam’dan Kuala Lumpur’a gitmek üzere havalandığı sırada Rus destekli milis savaşçılarının ateşlediği bir Buk füzesi tarafından doğu Ukrayna üzerinde düşürüldü.
Başbakan Mark Rutte’yi o günü ülkenin tarihindeki ilk ulusal yas gününü ilan ett. Yolculrın cenazeleri askeri uçaklarla Hollanda’ya getirildi ve otoyol boyunca cenaze arabaları alayıyla Hilversum yakınlarındaki bir askeri üsse taşındı.
Ortak soruşturma ekibi
Hollanda’nın başını çektiği beş ülke, Ortak Soruşturma Ekibi kurarak füzenin Kursk’ta konuşlu Rus ordusuna ait bir birliğe ait olduğunu tespit etti.
Kendini Donetsk Halk Cumhuriyeti olarak adlandıran üç askeri komutan, Hollanda mahkemesi tarafından gıyaben yargılandı ve toplu cinayetten müebbet hapse mahkûm edildi. Dördüncü sanık beraat etti.
Suçlamalar nedeniyle hiçbiri bir gün bile hapis yatmadı ancak Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin eski lideri Igor Girkin, Ukrayna’nın işgali sırasında “aşırılığı kışkırtmak” suçundan Rusya’da hapse atıldı.
Moskova, Birleşmiş Milletler’de bir mahkeme kurulması girişimini veto etti ve uçağın bir savaş uçağı veya uçaktaki bir bomba tarafından düşürüldüğü yönündeki çelişkili komplo teorilerini körükledi. Bu açıklamalar, 2014 yılında JIT ve Hollanda Güvenlik Kurulu tarafından yalanlandı.
Kazadan sonraki ilk haftalardan bu yana mağdur aileleri temsil eden avukat Sander de Lang, Rusya’nın herhangi bir sorumluluk kabul etmeme konusundaki ısrarlı tutumunun hala kanayan bir yara olduğunu söyledi.
“Rusların hala her şeyi inkar ediyor olması ailelere göz yummak anlamına geliyor. Rusya hesap verdiğinde ancak kitabı tamamen kapatabilirler.”
NE OLMUŞTU?
Amsterdam’dan Kuala Lumpur’a giden Malaysia Airlines 17 sefer sayılı uçak, Ukrayna’nın tartışmalı Donbas bölgesinde Rus yanlısı güçler tarafından ateşlenen bir Buk füzesi tarafından vurulduğunda 33.000 ft’de seyrediyordu. Füze kokpitin yanında patladı, uçağın gövdesini parçaladı ve pilotları anında öldürdü.
298 yolcu ve mürettebatın, uçağın alçalırken parçalara ayrılmasına neden olan patlayıcı bir basınç azalması sonucu neredeyse anında bilinçlerini kaybettikleri düşünülüyor. Saat 17.30’dan hemen sonra Malaysia Alrlines, Twitter’da Flight MH17 ile temasını kaybettiğini doğruladı.
Savaş, Rus komutan Igor Girkin liderliğindeki bir birliğin Sloviansk kasabasını ele geçirip Donetsk Halk Cumhuriyeti’ni kurmasıyla üç ay önce patlak vermişti. Birkaç havayolu, çatışmalar nedeniyle doğu Ukrayna’dan uzak durma kararı almıştı ancak hava sahası 32.000 ft’nin üzerinde açık kalmıştı. MH17 sefer sayılı uçak Schiphol’den 12.13’te, programın on üç dakika gerisinde kalkmıştı ve bir fırtınadan kaçınmak için orijinal uçuş rotasından sapmıştı.
Moskova çarpışmanın sorumluluğunu reddetti ve bir dizi tuhaf alternatif açıklama sundu. Füze Ukraynalılar tarafından ateşlenmişti; yerden ateşlenmemişti, bir Ukrayna savaş uçağı tarafından ateşlenmişti; MH17 sefer sayılı uçak, uçaktaki bir bomba tarafından imha edilmişti.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukrayna güçleri Rus güçlerine karşı bir saldırı başlatmasaydı uçağın asla tehlikede olmayacağını iddia etti. Rusya’nın ürettiği yetersiz kanıtlar, çoğunlukla Bellingcat gibi açık kaynaklı araştırmacılar tarafından sahte olduğu gerekçesiyle büyük ölçüde çürütüldü.
Rusya’nın Malezya’nın uluslararası bir mahkeme kurma planını veto etmesinin ardından, Igor Girkin ve Donbas’taki Rus milislerinin üç üyesi Mart 2020’de Schiphol’deki yüksek güvenlikli mahkemede yargılandı.
İki buçuk yıl sonra, üçü -Girkin, Sergey Dubinskiy ve Leonid Kharchenko- toplu cinayetten suçlu bulundu, müebbet hapse mahkûm edildi ve mağdurlara 16 milyon avro tazminat ödemeleri emredildi. Hiçbiri mahkeme duruşmalarına katılmadı veya bir gün hapis yatmadı, ancak Girkin bu yılın başlarında “aşırılığı kışkırtmaktan” suçlu bulunduktan sonra Rusya’da hapse atıldı.
Ortak Soruşturma Ekibi davayı kapattı, ancak cevapsız sorular kaldı. Mahkeme füzeyi ateşleme emrini kimin verdiğini veya yerdeki mürettebatın kim olduğunu belirleyemedi.
Araştırmacılar ayrıca Putin’in, MH17 sefer sayılı uçağı düşüren Donbas’a füze gönderme emrini bizzat imzaladığı yönünde “güçlü belirtiler” olduğunu söyledi. Ancak Putin’i komuta zincirine bağlayan yeterli net kanıt olmadığını söylediler. Ayrıca, Rusya Federasyonu başkanı olarak “uluslararası hukuk uyarınca kovuşturmadan muaf” olduğunu belirttiler.
İşte 17 Temmuz 2014’ten bugüne kadar olan olayların kronolojisi
17 Temmuz 2014
12.13pm: MH17 sefer sayılı uçuş, yolcuların bağlantı uçuşundan geç katılması nedeniyle 13 dakikalık bir gecikmeyle Schiphol havaalanından Kuala Lumpur’a doğru havalanıyor. Boeing 777’nin Almanya, Polonya ve Ukrayna üzerinden doğuya doğru uçması bekleniyor.
15:00: Kötü hava koşullarından kaçınmak için uçak 37 km kuzeye yönlendirilir. Pilotlara Dnipropetrovsk üzerinde 35.000 ft’ye tırmanmaları söylenir, ancak bitişik uçuş yolunda başka bir yolcu uçağından kaçınmak için 33.000 ft’de kalmaları istenir. Ukrayna hava trafik kontrolü bu talebi kabul eder.
15.20: Yerden ateşlenen bir Buk füzesi kokpitin yanında patlar, uçağın önünü parçalar ve pilotları öldürür. Uçak gücünü kaybeder ve yere doğru düşer. Ukrayna hava trafik kontrolü mürettebatla iletişime geçmeye çalışır ancak yanıt alamaz.
15.30: Sosyal medyada, Hrabove köyü civarındaki 50 kilometrekarelik bir alana bir uçağın parçalarının ve yolcuların cesetlerinin düştüğüne dair haberler yer almaya başladı.
17.00: Rus basın ajansı Interfax, Ukrayna üzerinde bir yolcu uçağının düşürüldüğünü bildirdi. Uçağın Amsterdam’dan havalandığı kısa sürede anlaşıldı.
17.36: Malaysia Airlines, Twitter’da Ukrayna hava sahasında MH17 sefer sayılı uçuşla temasını kaybettiğini doğruladı. Uçakta 193 Hollandalı, 43 Malezyalı ve 27 Avustralyalı olmak üzere 295 kişinin bulunduğunu söyledi. Daha sonra sayı, yetişkinlerin kucağında seyahat eden üç bebeği de içerecek şekilde 298 olarak değiştirildi.
21.45: Başbakan Mark Rutte, tatilini bırakıp Hollanda’ya dönmek üzere bir basın toplantısı düzenliyor. “Hollanda’nın tamamı yas tutuyor” diyor.
20 Temmuz
Kurtarma görevlileri cesetleri kurtarma görevine başlamak için kaza alanına varıyor. Bölge, devam eden çatışmalar nedeniyle Hollandalı araştırmacılar ve askeri polis için girilmesi çok tehlikeli görülüyor.
23 Temmuz
İlk insan kalıntıları, kimlik tespiti ve inceleme için Hilversum’daki askeri kışlalara tek sıra halinde taşınmadan önce Eindhoven havaalanına geri uçurulur. Havaalanındaki kısa tören, sonraki 10 ay boyunca dokuz kez tekrarlanacaktır.
Hollanda tarihinde ilk kez ulusal yas günü ilan edildi.
21 Temmuz
Rusya, Ukrayna Buk fırlatıcılarının füzeyi ateşlemek için yeterince yakın olduğunu gösterdiğini iddia eden uydu görüntüleri yayınladı. Açık kaynaklı araştırma ekibi Bellingcat tarafından daha sonra yapılan bir analiz, görüntülerin felaketten bir ay önce çekildiğini ve daha sonra tahrif edildiğini buldu.
22 Temmuz
Dışişleri Bakanı Frans Timmermans, kurtarma çalışmalarının yavaş ilerlemesini kınadı ve delillerin karartıldığını, “insan kalıntılarıyla siyasi bir oyun oynandığını” iddia etti.
7 Ağustos
Hollanda, Avustralya, Belçika ve Ukrayna, uçağı düşürmekten sorumlu olanları tespit etmek ve yargılamak için Ortak Soruşturma Ekibi (JIT) kuruyor. Malezya, Aralık ayında ekibe katılacak.
9 Eylül
Hollanda Güvenlik Kurulu’nun ön raporunda, Boeing 777’nin Buk füzesiyle vurulduğu iddia edilen “çok sayıda yüksek enerjili mermi” tarafından vurulduğu tespit edildi.
26 Eylül
Rutte, New York’taki BM genel kuruluna tüm ülkenin hissettiği acıyı anlatıyor. “Failler adalete teslim edilmeli, bu ne kadar karmaşık ve zaman alıcı olursa olsun,” diyor.
11 Kasım
Hollandalı kaza soruşturmacıları kaza mahalline geri döndüler ancak devam eden çatışma nedeniyle uçağın enkazını kurtarmaya başlayamadılar.
16 Kasım
Amsterdam’daki RAI’de düzenlenen resmi anma törenine, Kral Willem-Alexander, Kraliçe Máxima ve kraliyet ailesinin diğer üyelerinin yanı sıra 600’ü aşkın kurban yakını katıldı.
30 Mart 2015
JIT, Doğu Ukrayna’dan taşınan bir Buk füze sisteminin görüntülerini ve telefon görüşmelerinin kayıtlarını yayınlıyor. Füzeyi sipariş eden ve fırlatanların kimliği hakkında tanıklar ve deliller talep ediyor.
19 Temmuz
Rusya, Malezya’nın MH17 için uluslararası bir mahkeme kurulmasını talep eden Birleşmiş Milletler kararını veto etti. ABD’nin BM büyükelçisi Samantha Power: “Rusya, yas tutan ülkelerdeki kamuoyunun tepkisini duyarsızca görmezden geldi.” dedi.
6 Haziran 2016
JIT, kaza yerinden çıkarılan Rus yapımı Buk füzesinin ağızlığının fotoğrafını yayınladı.
28 Eylül
JIT’nin ilk soruşturması, uçağın yerden ateşlenen bir füze tarafından vurulduğu sonucuna varıyor. Kazanın teknik bir arıza, uçakta bir terörist saldırı veya başka bir uçağın ateş açması nedeniyle meydana gelmiş olma ihtimalini ortadan kaldırıyor.
3 Ekim
Rutte, Rusya’ya MH17 soruşturmasını baltalayacak “her türlü saçmalığı yaymayı” bırakmasını söyledi.
26 Ekim
Rusya, 17 Temmuz 2014 tarihli kayıp radar görüntülerini JIT’e teslim ederek, bu görüntülerin uçağın Rusya kontrolündeki topraklardan atılan bir füze tarafından düşürülmediğini gösterdiğini ileri sürdü.
5 Temmuz 2017
JIT, davadaki şüphelilerin Hollanda yasalarına göre Hollanda’da yargılanabileceğini söylüyor. Beş ülke, farklı hukuk sistemleri nedeniyle uluslararası bir mahkeme kurulmasını reddediyor.
17 Temmuz
Amsterdam yakınlarındaki Vijfhuizen’de MH17 kurbanları için yapılan kalıcı anıt, 298 ağaçtan oluşan şeritli bir ormanla çevrili, yukarıya bakan çelik bir gözden oluşuyor.
24 Mayıs 2018
Felaketi araştıran uluslararası ekip, Buk füzesinin Kursk’ta konuşlu Rus ordusuna ait bir birlikten kaynaklandığını söylüyor. Hollanda Dışişleri Bakanı Stef Blok, ertesi gün Hollanda ve Avustralya’nın Rusya’yı sorumlu tuttuğunu söylüyor.
25 Mayıs
Bellingcat, MH17’nin düşürülmesinde önemli rol oynayan ikinci bir Rus yetkiliyi tespit ettiğini söylüyor. Telefon dinlemelerinin Oleg Ivannikov’un Buk füze sistemini Ukrayna’ya taşımada doğrudan yer aldığını gösterdiğini söylüyor.
5 Haziran
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ortak soruşturma ekibinin “taraflılığına” saldırıyor ve ülkesinin bilim insanlarının kanıtlarını görmezden geldiğini iddia ediyor. “Adalet ancak Rus araştırmacıların katılmasına izin verilirse sağlanabilir” diyor.
17 Eylül
Rusya, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Buk füzesinin Ukrayna’nın eline geçtiğine dair kanıtları olduğunu iddia ederek bir basın toplantısı düzenliyor. Hollandalı savcılar, Rusya’yı “olayla ilgili tam, kapsamlı ve bağımsız bir uluslararası soruşturma”yı garanti altına almayı amaçlayan BM Güvenlik Konseyi’nin 2166 sayılı kararını ihlal etmekle suçluyor.
19 Haziran 2019
Savcılar uçağı düşürmekten sorumlu dört şüpheliyi isimlendirdi ve 9 Mart 2020’de Lahey’deki mahkemeye çağrıldı. Savcılık, bu kişilerin mahkemeye çıkma ihtimalinin düşük olduğunu kabul ediyor.
Bellingcat, felakete karıştığını söylediği 12 kişinin kimliğini açıklayan bir rapor yayınladı.
9 Mart 2020
Üç Rus askeri komutan – Igor Girkin, Sergey Dubinskij ve Oleg Pulatov – ve bir Ukraynalı, Leonid Kharchenko – MH17 sefer sayılı uçağı düşürmekle suçlanarak Schiphol’deki yüksek güvenlikli mahkemede yargılanıyor. Hiçbir adam şahsen görünmüyor ve sadece Pulatov avukatlar tarafından temsil ediliyor.
Covid-19 salgını ve sokağa çıkma kısıtlamalarının başlamasına rağmen duruşmaların ilk gününe dünyanın dört bir yanından 500’den fazla gazeteci katıldı.
28 Nisan
Bellingcat, Buk füzesinin nakline yetki veren kişinin, Rus gizli servisi FSB’nin üst düzey yetkililerinden Albay General Andrey Burlaka olduğunu tespit ettiğini bildirdi.
10 Temmuz
Hollanda hükümeti, mağdurlar için “hakikat, adalet ve hesap verebilirlik” sağlamak amacıyla Rusya’ya karşı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde dava açtığını söylüyor.
22 Aralık 2021
Ceza davasında savcılar dört sanık için müebbet hapis cezası talep ediyor. Savcı Thijs Berger, “Sanıklar sivilleri tehlikeye atacaklarını biliyorlardı” diyor.
14 Mart 2022
Hollanda ve Avustralya, Rusya’nın saldırıdan sorumlu tutulması için Birleşmiş Milletler sivil havacılık otoritesi ICAO nezdinde yasal işlem başlattı.
30 Mart
Oleg Pulatov’un avukatları, MH17 davasında yargılanan hakimler tarafından beraat ettirilmesini talep ediyor ve uçağın düşürülmesi kararında onun da parmağı olduğuna dair bir kanıt olmadığını savunuyor.
17 Kasım
Igor Girkin, Sergey Dubinskiy ve Leonid Kharchenko toplu cinayetten suçlu bulundu ve müebbet hapse mahkûm edildi. Mahkeme, MH17’nin bir Buk füzesi tarafından düşürüldüğüne dair ‘çok büyük miktarda kanıt’ olduğunu tespit etti. Ayrıca, mağdurların ailelerine 16 milyon avro tazminat ödemeleri emredildi. Oleg Pulatov beraat etti.
25 Ocak 2023
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Ukrayna ve Hollanda’nın Rusya’ya karşı açtığı üç davanın kısmen kabul edilebilir olduğuna karar verdi; davalardan biri de MH17’nin düşürülmesiydi.
8 Şubat
JIT soruşturmasını sonlandırıyor. Putin’in Buk füzesinin Donbas’a taşınmasını yetkilendirdiğine dair “güçlü göstergeler” olduğunu söylüyor, ancak onu suçlayacak kadar net kanıt yok. Putin’i ateş emri vermekle suçlamıyor.
Rutte, Putin’in uçağın düşürülmesinde parmağının olduğunun “artık netleştiğini” söyledi.
9 Haziran
Rusya, Lahey’deki Uluslararası Adalet Divanı’nda (UAD) yapılan duruşmada, uçağın içindeki bir bomba nedeniyle imha edilmiş olabileceğini ileri sürdü.
25 Ocak 2024
İgor Girkin, Kremlin’in Ukrayna’daki stratejisini eleştirerek “aşırıcılığı kışkırttığı” gerekçesiyle Moskova’daki bir mahkeme tarafından dört yıl hapis cezasına çarptırıldı.
1 Şubat
Uluslararası Adalet Divanı, Ukrayna’nın, Rusya’nın MH17 sefer sayılı uçağın düşürülmesinden terörizm sözleşmesi uyarınca sorumlu tutulması talebini reddetti.
30 Haziran
Rutte, televizyondan yayınlanan veda mesajında, MH17 uçağının düşürülmesinin başbakanlık yaptığı 14 yıl boyunca yaşadığı “belki de en yoğun ve en duygusal olay” olduğunu söyledi.
