Uçak WBS’sinde önemli olan Seviye-I “Uçak Sistemi’dir”. Uçak sistemi uçağın kendisidir ve uçağın tasarımını, artistik, konseptsel ve detaylı projelerini, çizimlerini, yani blue printlerini ve entegre WBS içeriğini ve hiyerarşisini temsil eder. Seviye-I’in altındakilerin hepsi, temel sistem olan “Gövde/Yapısal” sistem de dahil Seviye-II sistemler kapsamındadır.
BM bünyesindeki, WIPO (World Intellectual Property Organization/Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü)’ya ve 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’na göre; MMU KAAN %100 Yerli (Indigeneous) dolayısıyla Milli bir uçaktır. “Yerli ve Milli” anlam güçlendiren, iyi düşünülmüş bir isim tamlamasıdır, aslında yerli demek aynı zamanda milli demektir.
Uçağın sistem mühendisliği sistematik WBS (Work Breakdown Structure)’sine girmeden önce; bazı uluslararası endüstriyel kavramları hatırlamakta fayda var;
OEM (Original Equipment Manufacturer/Orijinal Ekipman Üreticisi):
Orijinal Ekipman Üreticisi anlamına gelen OEM; diğer şirketlerin son ürünlerine dahil edilmesi amaçlanan parça veya ürünleri tasarlayan ve üreten şirket için geçerlidir. Bazen bir OEM, diğer şirketin adı altında satılan ürünün tamamını üretebilir.
Makale konumuz olan MMU KAAN’ın orijinal tasarımcısı ve imalatçısı TUSAŞ’dır. Ancak, bir “Ana Ürün Ağacı” olan KAAN, bir çok alt ana üründen oluşturulan bir “sistem entegrasyonudur”. Bu sistem entegrasyonunun tasarımcısı ve “entegratörü” ise; TUSAŞ’dır.
Bir uçan platforma “UÇAK” diyebilmemiz için; bu uçağın esasen yapısal bütününün uçak tasarımcısı tarafından tasarlanması, imal edilmesi ve üç eksende hareket ettirilebilmesi yani uçurabilmesi “şart gerektir” yani kesinlikle gereklidir.
TUSAŞ’ın bir uçan ana platform ve uçak sistemleri entegrasyonu olan ve KAAN olarak adlandırılan “ana sistem” 21 Şubat 2024 tarihinde yaptığı “ilk uçuşu” ile gerçek bir uçak olduğunu, TUSAŞ’ın da gerçek bir uçak tasarımcısı, uçak yapısal inşa uzmanı ve uçak sistemleri entegratörü olduğunu kanıtlamıştır.
Gerçi bu tespit; ATAK, Hürkuş, Hürjet, ANKA v.d. ile defalarca kanıtlanmıştı ama konumuz MMU KAAN olduğu için, konuyu MMU KAAN özelinde vurgulayacağız.
NRE (Non-Recurring Engineering):
Yinelenmeyen mühendislik çalışmaları, bu çalışmaların entelektüel değeri, önemi, maliyeti, yeni bir ürün veya ürün geliştirmesinin araştırılması, tasarlanması, geliştirilmesi ve test edilmesi için sarf edilen “BEYİN FAALİYETLERİ” NRE olarak ifade edilirler. Bir uçak, gemi, otomobil, bilgisayar vd. teknolojik ürünlere ödediğimiz maddi bedelin en büyük kısmını oluşturanlar ise; bu NRE yani entelektüel çalışmalardır.
COTS (Commercial Off-The-Shelf):
Ticari olarak kullanıma hazır veya ticari olarak temin edilebilen hazır (COTS) ürünler, özel olarak hizmete sokulması yerine, satış sonrası satın alma organizasyonunun ihtiyaçlarına göre uyarlanan, kullanıma hazır donanım veya yazılımlardır.
COTS ürünler, sistem-kritik (system-critical) ve görev-kritik (mission-critical) olmadıkları sürece; belirli şartnamelere tabi tutularak hem sivil hem de askeri sistemlerde kullanılabilirler. Uçaklarda, ana sistem, alt sistem, alt alt sistem hiyerarşisi içinde binlerce parça malzeme/item kullanılır. Bunlardan cots kapsamında olanlar hem sistemin entegrasyon maliyetlerini çok düşürür, hem de bakım-idame sürecini hızlandırır ve bu süreçteki maliyetleri de çok düşürür.
Örneğin, hidrolik emiş diskonnektleri veya hidrolik aktarma boruları, contalar v.d. görev-kritik, sistem-kritik parçalar değillerdir. Eğer bahse konu uçak sisteminin tasarımı ve fonksiyonları itibaryla bir sakınca yoksa; Boeing 737’de kullanılan bir hidrolik sistem parçasının F-15’de de kullanılmasında hiçbir sakınca yoktur. Bu kapsamda binlerce cots malzeme vardır. 2023’de F-35’lerde Çin malı parçaya rastlanmıştı, konjektürel durum nedeniyle hepsi söküldü, bu sökülen parça cots bir malzemeydi.
Şimdi WBS’yi açıklayabiliriz…
WBS (Work Breakdown Structure) Nedir?
İş kırılım yapısı (WBS), bir projenin “Elle Tutulamayan (Sözel, Sayısal, Yazılım, Görsel v.b.) Girdileri” ile “Elle Tutulabilen (Asamble, Donanım, Nesne, Ünite, Parça vd.) Girdilerinin” hiyerarşik kırılımıdır. Yani aslında WBS bir “Sistem Ürün Ağacı’dır”.
Amerikan uçakları ile çalışanlar iyi bilirler, bu durum uçak sistemlerinin T.O. (Technical Order)’larında WUC (Work Unit Code/İş Ünite Kodu) ile “Yukarıdan Aşağıya (Top Down) Hiyerarşik bir kategorizasyonda verilir ve uçak üzerindeki tüm teknik kayıtlar WUC üzerinden kaydedilirler. Tüm analizler ve sentezler WUC algoritmaları ile yapılır. Benzer durum Avrupa uçaklarında da vardır. Muhtemelen Rus ve Çin uçaklarında da benzer metodolojidedir.
Aşağıdaki figürde tipik bir uçak WBS hiyerarşik kırılımı verilmiştir.
Uçak WBS Hiyerarşik Kırılımı
Uçak WBS’sinde önemli olan Seviye-I “Uçak Sistemi’dir”. Uçak sistemi uçağın kendisidir ve uçağın tasarımını, artistik, konseptsel ve detaylı projelerini, çizimlerini, yani blue printlerini ve entegre WBS içeriğini ve hiyerarşisini temsil eder. Seviye-I’in altındakilerin hepsi, temel sistem olan “Gövde/Yapısal” sistem de dahil Seviye-II sistemler kapsamındadır.
Seviyeler ana, alt, alt-alt sistemler kapsamında hiyerarşik olarak daha da aşağıya indirgenebilir. WBS veya Ürün Ağacı bütünden detaya/yukarıdan aşağıya (Top-Down) kırılım gösterir.
En detaylı ürün ağacı gösterimi “Parts Breakdown/Resimli Parça Kataloğu” olacaktır. Resimli parça katalogları kapasiteli bir jet savaş bir uçağı için binlerce sayfadan, yüzbinlerce parçadan oluşabilir.
Örneğin; F-4E uçağında sadece 626.000 bağlayıcı (vida, cıvata, perçin vb.) mevcut olup, uçaktaki toplam parça sayısı milyonlarcadır.
Seviye-II ana sistemlerin her birinin ayrı ayrı OEM’leri olabilir veya bir OEM birkaç ana sistemden sorumlu olabilir, ancak yapısal sistemlerin ana sistem sorumlusu olan, uçağın tasarım ve inşası yetkisini elinde bulunduran, bir nev’i ana OEM diyebileceğimiz firma; uçak tasarım ve imalat firmasıdır. MMU KAAN özelinde bu firma TUSAŞ’dır.
Malumatım dahilinde; diğer Seviye-II ve Seviye-III sistemlerin motor ve sandalye dışındakilerinin tamamı Türk OEM’lerdir. Bunların arasında en önde gelen ve en çok sistemden sorumlu olan OEM firma ASELSAN’dır. ASELSAN; Radar, INS, Telsiz, Data Link, Borda Paneli Göstergeleri, Görev Bilgisayarları, ECM/ECCM sistemleri gibi çok sayıda, çok önemli ve çok kritik sistemlerin OEM’idir. Kısacası; MMU KAAN’ın aviyonik sistemlerin tamamına yakının OEM’i ASELSAN’dır.
Diğerleri özetle; HAVELSAN, ROKETSAN, Alp Havacılık, Altınay, ANDAR, ANOVA, Aspilsan, BOTEK, C2TECH, EMGE, KIM Technologies, KOLT, Masterdefence, Milpower savunma sistemleri, PAVELSIS, PAVOTEK, TAAC Havacılık Teknolojileri, Petlas, STG, STM, Udea, TÜBİTAK, VOLO, VOLT, UDEA, TRM TRMOTOR, TAAC, TASECS v.d. olarak sıralanabilirler.
Yazının devamı için; TIKLAYINIZ
