Bilindiği üzere Türk Tayyare Cemiyeti (T.Ta. C.) kurulduğu 16 Şubat 1925 tarihinden, cemiyet tüzüğünün TBMM’de onaylanarak yürürlüğe girmesi arasında tam tamına bir ay süre vardır. Tüzüğün onaylandığı 15 Mart 1925 tarihinde T.Ta. C.’nin ilk toplantısı da Hacı Bayram Camii karşısında kiralanan cemiyetin ilk binasında yapılır. Yönetim kurulunu oluşturan 35 kişinin arasında bir tek havacının olmamasını dikkat çekicidir. (Fuat Bulca’nın kısa rasıtlığını saymaz isek) İlk toplantıda alınan ilk kararla Cemiyetin Fen Şubesinin başına Tayyareci Vecihi Faham (Hürkuş) getirilir.
İLK MECLİSİN BOŞ ODALARI
TBMM’den tüzüğün onaylanması beklenen bir aylık sürede, çoğunluğu meclis üyesi mebuslardan oluşan yöneticiler ile cemiyet başkanı Cevat Abbas Bey, cemiyetin idari işleri ile ilgili çok sıkı iş birliği içerisindedir. Bu görüşmeler genellikle meclisin boş odalarında ve koridorlarında gerçekleşmektedir. Mesai saatlerinin dışarısında ve özellikle gecenin geç saatlerine kadar havacılık ile ilgili konuları da Vecihi Hürkuş ile şekillendirmeye çalışır.
Vecihi Bey’in havacılık bilgisini kafasında çok çabuk canlandıran Cevat Abbas Bey, kendi tecrübelerini ve zekâsını da katarak pratik çözümler üretir.
Cevat Abbas Bey’in ilk önerisi, 10.000 TL. Toplayan il veya ilçelerin adları alınan uçaklara verilecektir. İkinci öneri Vecihi Bey’den gelir. Bağış yapanlara madalya vermek. Her iki öneri kabul görür ve karar defterlerine geçirilir. Vecihi Bey’de madalya nizamnamesi hazırlaması için görevlendirilir.
HÜRKUŞ’UN ANILARINDAN
Vecihi Hürkuş anılarında bu konuyu şöyle kaleme alır:
“Bu faaliyet sırasında bütün milletimizin cemiyetle alakasını temin etmek ve halkımızın yardımına dayanacak olan bu varlığa seve seve bağışta bulunacak yurttaşları teşvik etmek için bir madalya nizamnamesi kaleme almıştım. Bronz, gümüş, altın ve murassa olmak üzere dört kalite olan madalya, bröve şeklinde, 5 cm. çapında oval bir çelenkti ve içinde bir tayyare görünüyordu. Bu tayyareyi milli bir varlık olan ilk Türk tipi tayyaremin resmi ile süslemiştim”
30 Kasım 1926 tarihindeki T.Ta. C. olağanüstü kongresinde hazırlanmış olan madalya nizamnamesi, cemiyetin tüzüğüne ilave edilir. 1926 tarihli tüzükteki madalya nizamnamesini aslına uygun olarak sadeleştirilmiş yedi maddelik halini sizlerle paylaşmak isterim.
MADALYA NİZAMNAMESİ
Madalya çıkarılmasındaki sebepler:
Madde 1. – Türk Tayyare Cemiyeti’ne para yardımında bulunan cömert yurtseverlerle, hayatını hiçe sayacak derecede ve devamlı çalışan sivil ve asker uçuculara, dünya rekoru ve milletlerarası rekor kıran havacılara bir iftihar ve ayırt belgesi olmak üzere Türk Tayyare Cemiyeti Madalyası çıkarılmıştır.
Madalya nasıl istenir, nasıl verilir :
Madde 2. – Türk Tayyare Cemiyeti Madalyası Merkez İdare Kurulu Başkanı veya Şube İdare Kurullarının teklifi üzerine verilir. Devletçe görevli uçucuların madalyaları bağlı oldukları makamların teklifi üzerine verilir.
Madalya dereceleri, madalyaya hak kazanmak:
Madde 3. – Madalya Bronz, Gümüş, Altın ve Elmaslı olarak dört çeşittir.
A) Cemiyete bir defada 30 (otuz) veya düzgün taksitlerle bir yılda 50 (elli) lira veren kimseye bir BRONZ madalya.
B) Cemiyete bir defada 75 (yetmişbeş) veya düzgün taksitlerle bir yılda 100 (yüz) lira veren kimseye bir GÜMÜŞ madalya.
C) Cemiyete bir defada 200 (ikiyüz) veya düzgün taksitlerle bir yılda 250 (ikiyüzelli) lira veren kimseye bir ALTIN madalya.
D) Cemiyete bir defada 2.500 (ikibinbeşyüz) veya bir yılda 3.000 (üçbin) liradan yukarı yardımda bulunan kimse, aile ve kurumlara bir ELMASLI (MURASSA) madalya verilir.
E) Bu madalyaları ailede koca, eşi, oğul ve kızlar taşıyabilirler.
F) Hayatını hiçe sayarak devamlı çalışan sivil uçuculara, yurt hizmetinde büyük yararlılıkları görülen asker uçuculara ve dünya rekorlarını kıran havacılara ayrı şekilde tespit edilen madalyalar verilir.
Fahri üyelere madalya :
Madde 4. – Fahri üye adını almış olanlara Merkez İdare Kurulu kararıyla madalya verilebilir.
Madalyaların takılacağı yer :
Madde 5. – Türk Tayyare Cemiyeti Madalyaları sol memenin altına takılır, bayanlar istedikleri şekilde kullanmakta serbesttirler.
Madalyaların çocuklara ve torunlara geçmesi:
Madde 6. – Madalyalar çocuklara ve torunlara geçer.
Madalya sahiplerinin hava yolculukları :
Madde 7. – Türk Tayyare Cemiyeti hava taşıtları ile yolculuk edeceklerden elmaslı madalyası olanlardan % 30, altın madalyası olanlardan % 20, gümüş madalyası olanlardan % 15, bronz madalyası olanlardan % 10 oranında daha az ücret alınır.
İLK MADALYA ATATÜRK’E VERİLİR
Madalya nizamnamesinin yürürlüğe girer girmez ilk madalya Cumhurbaşkanı Mustafa KEMAL’e verilir. Cumhurbaşkanlığı Atatürk Özel Arşivinde bulunan belgede (Kutu no:70-4,dosya no:9-1a, fihrist no: 1-272) şöyle denilmektedir. Belge tarafımdan günümüz türkçesine uyarlanmaya çalışılmıştır.
Türk Tayyare Cemiyeti 20 Mayıs 1925 Başkanlığı Ankara 583
Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine
Büyük kurtarıcımız, Efendimiz.
Hedef ve gayesi yüce şahsınızın kurtardığı aziz vatanın, işaret buyurduğunuz yolda yükselmesine ve asil Türk Milletinin layık olduğu dünya çapında güç kazanmasına yardım etmekten ibaret olan ve liderlik ve korumadaki kudretinizle hakkıyla övünen cemiyetimiz, tüm milletimize aşıladığınız ve bugün gerçekleşmiş eserlerini övünç ile gördüğümüz çalışmalara ve gayretin önemsiz bir şükran hatırası olmak üzere, yüce kişiliğinize ilk Murassa nişanı takdim ile onur duyar, en derin saygılarımızın kabulünü istirham ederim. Yüce kurtarıcımız ve muhterem reisimiz efendim hazretleri.
Türk Tayyare Cemiyeti Reisi
Bolu Mebusu imza (Cevat ABBAS)
Bugüne kadar yaptığım araştırmalarda Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’ya Murassa Madalya verildiğini biliyordum. İkinci madalyanın da Başbakan sıfatıyla İsmet İnönü’ye verildiğini düşünüyordum. Ancak bilmediğim, ikinci madalyanın Mustafa Kemal Atatürk’ün eşleri Latife Hanımefendiye verildiğiydi. Bu bilgileri öğrendiğim Prof. Dr. Seçil Karal Akgün ve Öğrt. Görevlisi Murat Uluğtekin’e buradan şükranlarımı sunarım. Gerçekten güzel bir çalışma olan “Kuruluşunun ilk yıllarında T.Ta. C.” adlı sunumları için ayrıca teşekkür ederim.
LATİFE HANIM’A VERİLEN MADALYA
Türk Tayyare Cemiyeti Başkanı Cevat Abbas, Kurum’un Türkiye Cumhuriyetindeki çağdaşlaşmayı da gönülden desteklemekte olduğunu, üstelik Cemiyet’in İmparatorluktan kalan bir alışkanlıkla sadece erkeklere yönelik etkinlikleri olmayacağını Latife Hanım’a madalyasını ayrı bir hitapla sunmakla vurguladı:
Türk Tayyare Cemiyeti 20 Mayıs 1925 Başkanlığı Ankara 584
Muhterem Hanımefendi Hazretlerine
Dünya kadınlığına fedakârlık ve necabet örneği olmaya bi hakkın layık olan Türk hanımları içersinde haiz olduğunuz mevki-i Bülent ve şereften ve Türklüğün her zaman iftihar edeceği hasail-i vatanperverhaneye; malikiyetlerinden dolayı Türk Tayyare Cemiyeti hanımlara mahsus ilk murassa madalyasını zat-ı ismetpenahilerine takdim ile kesb-i şeref eder. Tazimatımızın kabulü istirhamını hürmetlerimize terdif eylerim Hanımefendi hazretleri.
Türk Tayyare Cemiyeti Reisi
Bolu Mebusu imza (Cevat ABBAS)
ATATÜRK’ÜN TEŞEKKÜR TELGRAFI
Gazi Mustafa Kemal Atatürk kendilerine takdim edilen ilk murassa madalyalar için 24 Mayıs 1925 günü Tayyare Cemiyeti Başkanlığına eşi Latife Hanım ile ayrı ayrı teşekkür telgrafları çekerler.
24 Mayıs 1925
Türk Tayyare Cemiyeti Riyaseti Aliyesi’ne
İlk kıymetli nişanı bana vermek suretiyle gösterdiği teveccühten dolayı, muhterem cemiyet’e derin hislerimi ve teşekkürlerimi arz ederken Cemiyet’in faaliyetini ve her milli ve vatani meselede olduğu gibi hayırlı gayenizi takdir hususunda da yüksek idrakini gösteren büyük milletimizin ulvi fedakârlığını hürmet ve şükranla yâd ederim.
Efendim.
Reisicumhur
Gazi Mustafa Kemal
LATİFE HANIMIN TEŞEKKÜR TELGRAFI
Latife Hanım da eşinden ayrı aldığı madalyaya ayrıca verdiği aşağıdaki yanıtla teşekkürlerini bildirmiştir.
24 Mayıs 1925
Türk Tayyare Cemiyeti Riyaseti Aliyesi’ne
Cemiyet-i muhteremenin hanımlara mahsus ilk murassa madalyasını bana ita eylediğini mübeyyin tezkere-i aliyelerini memnuniyet ve mefharetle aldım. Takdim-i teşekkürat eyler ve maksat ve faaliyetini pek ziyade takdir eylediğim Cemiyetiniz’in temadi-i muaffakiyetini temenni ederim efendim.
Latife Gazi Mustafa Kemal
Verilen ilk madalyaları görenler, ona bakmaktan kendilerini alamıyorlardı. Gizliden gizliye bu murassa madalyalardan almak için yarış edenlerin olduğu bile söyleniyordu. Neydi bu murassa madalyaların özelliği. Kesin bir bilgi şu ana kadar elimize ulaşmasa da, nizamnamenin kabulünden hemen sonra İstanbul’da bir ermeni kuyumcuya yaptırıldığı bilinmekte. Ben de THK Müze Amiri olarak görev yaparken, envantere geçirebilmek için bu murassa madalyalardan bir tanesini elime almış ve uzun süre incelemiştim. Büyüteç ile incelememe karşın bir türlü üzerindeki pırlanta taşları sayamamıştım. Işıltısı gözlerimi yormuştu. Sonunda bir asetat kalemi ile parlayan taşları tek tek işaretleyerek genel taş toplamını bulabilmiştim. Pırlanta taşların toplamı 131 (yüz otuz bir) adetti. Tam ortada ise uçak motoru figüründe 2 kıratlık bir Zümrüt taşı bulunmaktaydı. Bu değerli taşlarla süslü madalya T.Ta.C. Murassa Madalyası olarak anılmaktaydı. Zira Murassa kelimesinin sözlük anlamı “değerli taşlarla süslenmiş” demekti.
KİMLERE MADALYA VERİLDİ
İlk madalyalardan sonra T.Ta. C. murassa madalyalarının toplu bir listesine çıkarmaya çalıştım. Bu listede havacılığa emeği geçen değerli büyüklerimizin yanı sıra, büyük maddi bağışlar yapan vatanseverler ağırlıktaydı. Yabancı havacıların da madalya aldığı belli oluyordu. Türk Hava Kurumunun arşivlerinin çok sağlıklı olmaması ve maalesef yöneticilerinin bu konuya yeterince önem vermemesi sonucu net ve kesin bilgiye ulaşmak mümkün olmadı. Şu ana kadar ulaşılabildiğim bilgileri derleyip gerçeğe en yakın listeyi çıkartmaya çalıştım.
1. 20 Mayıs 1925 Gazi Mustafa Kemal
2. 20 Mayıs 1925 Latife Hanım
3. 01 Haziran 1925 Başbakan İsmet İNÖNÜ
4. 12 Mayıs 1926 TCDD Memur ve Müstahdemleri
5. 01 Ocak 1929 Alaiyelizade Halim Bey
6. 09 Ocak 1929 ABD Tayyareci Lindberg
7. 02 Mart 1929 Adana Fabrikatör Salih Bey
8. 07 Kasım 1929 Giresun Mebusu Kazım Bey
9. 07 Kasım 1929 Malatya Mebusu M. Nedim Bey
10. 07 Haziran 1930 Oslo fahri konsolosu Christansen
11. 18 Temmuz 1930 Çizre Niran Aşiret reisi Naif Bey
12. 10 Kasım 1930 Götenburg konsolosu Adolf Bratta
13. 28 Temmuz 1931 ABD Pilot Russel Boardman
14. 28 Temmuz 1931 ABD Pilot John S. Polando
15. 07 Aralık 1933 Abdurrahman Nora
16. 09 Şubat 1935 Cevat Abbas Gürer (T.Ta. C. Bşk.)
17. 25 Mayıs 1935 Vehbi Koç
18. 07 Haziran 1935 Abdurrahman Naci Demirağ
19. 14 Haziran 1935 İst. Nurkalem LTD. ŞTİ. Nuri Bey
20. 12 Ekim 1936 A.Fuat Bulca (THK Bşk.)
21. 28 Ekim 1936 SSCB General Eydeman
22. 21 Aralık 1936 Adana Milli Mensucat Fb.Memurlar
23. 28 Mayıs 1937 Sabiha Gökçen
24. 07 Eylül 1937 Bursa Hayri İpar
25. 17 Mart 1938 Adana Çiftçiler birliği namına
26. 25 Mayıs 1939 TBMM Bşk. Abdülhak Renda
27. 07 Kasım 1939 Ayancık Zingal TAŞ.
28. 09 Aralık 1939 İst. Anadolu Çimentoları TAŞ.
29. 18 Nisan 1940 TBMM Bşk. Abdülhak Renda
30. 18 Şubat 1941 Adana Milli Mensucat Fb. Sahipleri
31. 20 Haziran 1942 Ankara Bayan Sarar
32. 16 Mart 1944 Dokuyan ve Dokutturan Kooperatifi
Yukarıda titiz bir çalışma sonrası 32 adet Murassa madalya sahibini tespit edebildim. Kurumun bazı kaynaklarında 45 (kırk beş) adet murassa madalyasının verildiği bilgisi yer almaktadır, ancak madalya kayıt defteri bu rakamı doğrular nitelikte değildir.
Madalya nizamnamesinde belirtildiği gibi sadece Murassa değil, altın, gümüş ve bronz madalyalar da yardımsever halkımıza verilmiştir. Hazır madalya listelerini incelemişken diğer madalyaların toplam rakamlarını da vermenin faydalı olacağını düşünüyorum.
26 Mayıs 1935 Tarihinde Vehbi KOÇ’a verilen murassa madalya anısı olarak çekilen aile fotoğrafı. Bu fotoğraf İstanbul/ Sadberk Hanım müzesindedir.(1925 – 1944 YILLARI ARASINDAKİ MADALYA DAĞILIMI )
· 32 (otuz iki ) Murassa Madalya.
· 874 (sekiz yüz yetmiş dört) Altın Madalya.
· 1.469 (bin dört yüz altmış dokuz) Gümüş Madalya.
· 2.531 (iki bin beş yüz otuz bir) Bronz Madalya.
On dokuz yılda toplam madalya sayısı: 4.906 (dört bin dokuz yüz altı)
Yıllar öncesine, saygı ve sevgilerimizi gönderebileceğimiz pırlanta gibi insanlara, günümüz havacılığının temelleri için yapmış oldukları katkılar için teşekkür ederiz.
Mustafa KILIÇ
Havacılık Tarihi Araştırmacısı-Yazar
sontayyareci@gmail.com
