Mayıs ayındayız. Mayıs ayı sivil havacılık için önemli aylardan biridir. Bilindiği üzere 3 Mayıs 1935 Türk Hava Kurumunun havacılık faaliyetlerinin yürütüldüğü birimi olan Türkkuşu’nun açılış günüdür. Türkkuşu’nu genç havacılar için farklı bir yorumla anlatmak isterim. Önce biraz gerilere gidelim.
16 Şubat 1925 tarihinde açılan Türk Tayyare Cemiyeti’nin (T.Ta.C.) kurucu ve ilk genel başkanı Cevat Abbas Gürer’dir. Uzun yıllar Atatürk’ün yaveri olan Cevat Bey güvenilir bir subaydır. Cumhuriyetin ilanından sonra da Bolu mebusu olarak görev yapmıştır.
Mustafa Kemal Atatürk’ün isteği ile T.Ta.C. kurucu başkanlığı görevini üstlenen Cevat Abbas Bey’in havacılık nosyonu yoktur. Kurucu heyetin içerisinde de havacılık tecrübesi olan da yoktur. Ancak Cevat Bey’in en büyük şansı 28 Ocak 1925 tarihinde İzmir’de ilk ve son uçuşunu yapan Vecihi K-6 uçağının mühendisi ve pilotu Vecihi Hürkuş, Hava Kuvvetlerinden ayrılmıştır. Cevat Bey, Vecihi Bey’i Ankara’ya yeni kuracağı cemiyette görev alması için davet eder.
Vecihi Hürkuş yaşadığı büyük üzüntüyü, önünde açılan yeni alanda yapacaklarını hayal ederek unutmaya çalışır, umutlanır. 16 Şubat 1925 tarihinde kuruluş ilan edilen cemiyet için Cevat Abbas Bey ile önce ilk meclis binasının boş buldukları odalarında çalışmalara başlarlar. Daha sonra Hacı Bayram-ı Veli Camisinin hemen karşısında yer alan T.Ta.C.’nin ilk binasına taşınırlar. Cemiyetin kuruluş amacı doğrultusunda ilk icraatlarına başlarlar. Havacılığı sevdirmek. Havacılığın askeri ve sivil önemini anlatmak, Hava sanayisinin oluşumu için girişimlerde bulunmak. Havacı bir nesil yaratmak için çalışmalarını hızlandırırlar. Cemiyet için havacılıktan anlayan Şakir Hazım (Ergökmen), İrfan Bey (Küçük İrfan) işe başlatılır. Hemen Ankara’da beş öğrencilik bir hava okulu planları bile yapılır.
Vecihi Hürkuş’un isteği ile bulunan 40 dönümlük Ahi Mesut çiftliği sahibesinden 8.500 liraya satın alınır. Amaç burada bir uçuş meydanı oluşturmaktır. Uçak bağışlarının başlatılması ve Madalya nizamnamesi. Tayyare Piyangosu oluşturulması. Gelir getirici kalemlerin bulunması hep bu ilk girişimlerin sonucu oluşur.
5 Temmuz 1925 tarihinde Cevat Abbas, Vecihi Hürkuş, Şakir Hazım ve Hava Kuvvetlerinden Binbaşı Hasan İskender Avrupa havacılığını inceleme gezisine çıkarlar. Avrupa’da yaptıkları girişimler ve anlaşmalar Türkiye’de bazı çevreleri rahatsız etmiştir. Bence özellikle de havacılıkta söz sahibi olanları. Cevat Abbas Bey ve ekibini daha yurda dönmeden karalamalar ve hatta suçlamalar başlamış, yargısız infazlara başlanılmıştır. İddiaların en önde gelenlerinden bir tanesi de 8.500 lira verilerek bu kadar büyük bir arazi niye alınmıştır. Gereksiz yere harcamalarda bulunulmaktadır, denilmiştir. Cemiyetin hamisi konumundaki İsmet İnönü’ye yapılan baskılar sonrası, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’e yazılan şifreli bir mektup ile T.Ta.C. yönetiminin el çektirilmesi istenmiştir. Atatürk’de savunma hakkının verilerek T.Ta.C.’de yönetim değişikliğini onaylamıştır.
Bu olayı tarih araştırmalarımda hep ayrı bir kenarda tutmuşumdur. Neden Atatürk uzun yıllar yaverliğini yapan, canını, malını tereddütsüz teslim ettiği Cevat Abbas Gürer’i yeterince korumamıştır? Tabii ki aynı ekibin bir parçası olan Vecihi Hürkuş’u. Bu konu çok uzun bir inceleme ve araştırmadır. Konuyu dağıtmamak adına devam edelim. Sonraki bir araştırmamda Mustafa Kemal Atatürk’ün ilk koruma eylemini buldum. Nedir bu?
Hani eleştiriler neden olan Ahi Mesut Çiftliğinin sahibesinden 8.500 liraya alınması vardı. Ulu yönder 1925 yılının sonunda cemiyete bir yazı göndererek uçuş meydanı için alınan 40 dönüm arazinin, tapu masrafları ile birlikte kendisine devredilmesini ister. T.Ta.C. yönetim kurulu da 10.000 lira karşılığında Mustafa Kemal Atatürk’e bu araziyi devreder. İşte o yıllarda gizlenen ve sadece Mustafa Kemal Atatürk’ün T.Ta.C.’ne 10.000 lira bağış yaptı denilmesinin iç yüzü budur. Yani Atatürk bir anlamda Cevat ve Vecihi Bey’i korumuştur.
Atatürk’ün yurt gezilerinde, özellikle de İstanbul’da olduğu dönemlerde Vecihi Hürkuş birçok kez kendisini havadan selamlamıştır. Atatürk ise, Vecihi Hürkuş’un Ankara’da 3 Temmuz 1931 tarihinde yapılan güreş müsabakalarında alçaktan uçuşlar yaptığında “ Söyleyin o çocuğa, alçaktan uçmasın” diyerek endişelerini ve bence sevgisini de belirtmiş oluyordu. Ve nihayet T.Ta.C.’nin 1935 yılındaki başkanı Fuat Bulca’nın Sovyetler birliğine yaptığı gezi sonrasında, Atatürk’e havacılık ile ilgili bir rapor arz eder. Yapılan görüşme sonrası Mustafa Kemal Atatürk Türkkuşu namı ile sivil havacılık için yeni bir oluşum başlatılmasını ister. Vecihi Hürkuş ile ilgili olarak da sorduğu sorular sonrası “Vecihi’den faydalanın” emrini verir.
3 Mayıs 1935 tarihinde Güvercinlik meydanında Türkkuşu’nun açılış töreni yapılır. Neden Güvercinlik meydanında Türkkuşu’nun açılışının yapıldığı sorusunu cevaplamak gerekir. Ankara’nın ilk uçuş alanı Şimdiki Tandoğan ile Beşevler arasındaki düzlükte idi. Sonrasında kısa bir süre Hipodromun olduğu alan kullanıldı. Nedeni de Büyük sanayi denilen yerde birçok marangoz atölyesinin olması idi. Gelelim Devlet Hava Yolları için meydan arayışına. 9 Haziran 1932 tarihinde ABD’den bir uzman meydan arayışı için Vecihi Hurkuş’un tecrübesine ve uçağına ihtiyaç duyar. Mr. Jim diye bilinen Amerikalı William Robertson, Vecihi Hürkuş’un yönlendirmesi ile şehrin batısında Güvercinlik mevkiindeki düzlüğe uçuş meydanı yapılmasına karar verirler. İşte bu meydanın toprak pisti sıkıştırılmış, uçuşa elverişli hale getirilmişti. Küçük iki bina ve ulaşım kolaylıkları, Türkkuşunun açılış töreni için uygun yerdi.
Törende ulu yönder Atatürk açılış konuşmasını yaptı. Bu konuşmayı İsmet İnönü’nün ve T.Ta.C. Başkanı Fuat Bulca’nın konuşmaları izledi. Sonrasında Vecihi Hürkuş’un uçağının arkasında bağlı şekilde havalanan planör ile Rus öğretmen Sergey Anokhin yanında Türk öğrenci Ferit Ziya ile birlikte bir gösteri yaptılar. Hava Kuvvetlerinden Üç Türk pilotun gösteri uçuşunda havadan renkli kâğıtlar atıldı. Vecihi Hürkuş’un kumandasındaki uçaktan Rus öğretmenler Sergey Anokhin ve Misha Romanov paraşüt atlayışı yaptılar. Son olarak da bir Türk paraşütçüsünün atlaması Atatürk’ü mutlu eder diye düşünüldü. Daha önce Eskişehir’de askeri paraşüt eğitimi alan küçük zabit (astsubay) Necip Soylu, yine Vecihi Hürkuş’un uçağından atlayış için havalandı. Atlayışın gecikmesi üzerine Atatürk “Atla be çocuk” diye seslendi. İşte o sırada Necip Soylu da uçaktan ayrılmıştı. Atatürk neşe içerisinde törenden ayrıldı. Bilindiği üzere manevi kızı Sabiha Gökçen de bu törenden sonra havacılığa Türkkuşu’nda başlamıştır.
Türkkuşu açılışı yapılmıştır, ancak uçuş eğitimlerinin yapılacağı bir meydanı yoktur Türk Hava Kurumunun. Mustafa Kemal Atatürk bir kez daha devreye girer. 1925 yılında Cevat Abbas ve Vecihi Hürkuş’un bu işler için satın aldıkları Ahi Mesut çiftliği arazisini onları korumak için satın alan ulu yönder, bu kez aynı amaçla kullanılması için Türk Hava Kurumuna bağışlar. Bu da yetmez şahsi hesabından 10.000 lirayı da 14 Haziran 1935’de Türkkuşu faaliyetlerinde kullanılmak üzere bağışlar.
Atatürk’ün Vecihi’den faydalanın emri de uygulamaya geçmiştir. Vecihi Hürkuş Türkkuşu’nun başöğretmeni sıfatı ile çalışmalarda en önde yer alır. Uçak hangarlarının yerleri ve yapımları ile ilgili tüm çalışmaları organize eder ve denetler. Türkkuşunun ilk açılan okulu olan Planör Okulunun faaliyetini sağlar. Ardından paraşüt ve motorlu uçuş okullarının organizasyonlarını da yapar.
Vecih Hürkuş ve Türkkuşu için birçok konu anlatılmayı bekliyor. Daha doğrusu anlaşılmayı bekliyor. Havacı bir nesil nasıl yetiştirilir, hava sanayisi için nasıl çalışılır. En önemlisi de nasıl havacı olunur.
Saygıyla,
Mustafa KILIÇ
Havacılık Tarihi Araştırmacısı – Yazar
sontayyareci@gmail.com
