Türbülans pilotlar için arzu edilmeyen, bazen kolayca öngörülemeyen, uçuş konforunu negatif olarak etkileyen bir hava hadisesidir. Seyahatlerinde havaya taşımacılığını kullanılan yolcular için ise türbülans rahatsız edici, korkutucu hatta zaman zaman keşke uçmasaydım dedirten bir olaydır.
En basit anlatımıyla atmosferdeki hava akımı değişiklikleri nedeniyle oluşan türbülans, pilotlar için günlük uçuşların ayrılmaz parçasıdır. Türbülans, hava akımındaki düzensiz ve karmaşık hareketlerdir.
Yazılarımdan hedef kitle genel olarak havacılık sektörü çalışanları olmasına rağmen bu kez yolculuklarında hava araçlarını kullanan yolculara hitap etmeyi arzu ettim.
Pilotlar ve kabin ekipleri yaşamları boyunca hemen her uçuşta çeşitli şiddetlerde türbülansla karşılaştıkları için genellikle ne yapacaklarını çok iyi bilir ve uygularlar. Açık Hava Türbülansı (Clear Air Turbulence_CAT) önceden tespit edilmesi zor olduğu için böylesi durumlarda sıkı tılı anlar yaşanmaktadır. Yolcuların bir çoğunda uçuş korkusu vardır. Diğerleri ise uçuşa alışık olmalarına rağmen uçakta sarsıntı başladığında kendilerini rahatlatacak bir anonsu beklerler ve çok haklıdırlar.
TÜRBÜLANS OLUŞUMU VE UÇAKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN GENEL AÇIKLAMASI
Atmosferdeki sıcaklık farklılıklarından oluşan “termal türbülans”, coğrafi engeller sebebiyle meydana gelen “mekanik türbülans” ve yüksek irtifadaki jet akımları gibi çeşitli sebeplerle ortaya çıkan “açık hava türbülansı” gibi çeşitleri mevcuttur.
Türbülans söz konusu olduğunda uçaklarda aşağıda görüldüğü şekilde etkileşimler söz konusu olur. Uçakta kontrolsüz olarak sağa sola yatışlar, irtifada yükselme ve alçalmalar söz konusudur.
Kamuoyumuzda havayolu ulaşımında çok söz edilen ama yanlış olarak kullanılan bir ifade vardır, “uçak hava boşluğuna düştü”. Önce bu ifadeyi düzelterek başlayalım. Havada boşluk diye bir şey yoktur. Yaşanan olay yukarıda sözünü ettiğimiz türbülansa yol açan oluşumlardır.
Termal türbülansa yol açan oluşum uçulan seviyedeki ısı farlılıklarıdır. Bu değişim büyüdükçe türbülans şiddeti artma eğilimindedir.
Uçulan seviyedeki rüzgar istikamet ve şiddetinde meydana gelen büyük değişikliler aynı şekilde türbülans oluşturur ve yolcuları rahatsız edecek kadar etkiler.
TÜRBÜLANS ŞİDDETİ
Uçuşların bir çoğunda çeşitli şiddetlerde türbülans söz konusu olabilir. Çok hafif türbülanslar da genellikle yolcular da rahatsız olmayabilirler ve böylesi durumlarda uçuş ekibi tarafından herhangi bir önlem alınmayabilir. Türbülansın raporlanmasında genellikle hafif, orta ve şiddetli olarak sınıflandırılır. Derece, hava aracı üzerindeki etkisine göre belirlenir.
Hafif türbülans, anlık olarak irtifa ve/veya uçağın durumda hafif değişikliklere veya hafif bir sarsıntıya neden olur. Yolcular emniyet kemerlerinde hafif bir gerginlik hissedebilirler.
Orta dereceli türbülans, hafif türbülansa benzer ancak biraz daha şiddetlidir. Ancak uçağın kontrolünde herhangi bir kontrolsüzlük söz konusu değil. Küçük irtifa değişiklikleri ve sarsıntı olabilir, Yolcular emniyet kemerlerinde belirgin bir gerginlik hissedecekler ve sabitlenmemiş nesneler yerinden ayrılabilir.
Şiddetli türbülans, uçağın süratinde, irtifa ve/veya uçağın durumunda büyük ve ani değişikliklere neden olur. Uçak bir an için kontrolden çıkabilir. Yolcular emniyet kemerlerinde zorlama hissedecektir.
TÜRBÜLANSIN NEDENLERİ
Türbülansın başlıca nedenleri;
1. Mekanik Türbülans. Hava ile yer arasındaki sürtünme, özellikle düzensiz arazi ve insan yapımı engeller, alt seviyelerde girdaplara ve dolayısıyla türbülansa neden olur. Bu girdap hareketinin yoğunluğu yüzey rüzgarının gücüne, yüzeyin doğasına ve havanın kararlığına bağlıdır. Rüzgar hızı ne kadar güçlü olursa (genellikle orta ve şiddetli türbülans için 20 knot veya daha yüksek bir yüzey rüzgarı gerekir), arazi ne kadar engebeli olursa ve hava ne kadar dengesiz olursa türbülans da o kadar büyük olur.
Güçlü rüzgarlarda hangarlar ve büyük binalar bile rüzgar yönünde belli bir mesafeye taşınabilen girdaplara neden olur. Kuvvetli rüzgarların genellikle birkaç dakika süren ani artışları fırtına olarak bilinir ve oldukça şiddetli türbülanslara sebep olurlar.
Bu türbülanslarla arazi yapısına bağlı olarak havaalanlarına yaklaşma esnasında ve kalkış sonrasında karşılaşılır.
2. Termal (Konvektif) Türbülans. Güneşin dünya yüzeyini dengesiz bir şekilde ısıttığı sıcak yaz günlerinde türbülans sıklıkla beklenebilir. Çorak zemin, kayalık ve kumlu alanlar gibi bazı yüzeyler çim kaplı alanlara göre daha hızlı, suya göre ise çok daha hızlı ısınır. İzole edilmiş konvektif akımlar bu nedenle sıcak havanın yükselmesi ve daha soğuk havanın alçalması ile harekete geçer ve bunlar, bir uçağın bu sahanın içine girip çıkması sırasında aşağı yukarı etkileşime sebep olabilir.
Termal türbülansın iniş yapılacak meydana yaklaşan bir uçağın uçuş yolu üzerinde belirgin bir etkisi olacaktır. Uçak, yaklaşma yolu boyunca zemin üzerinde harekete geçen, değişen yoğunluktaki konvektif akımlara maruz kalır. Bu akımlar bastırıcı veya kaldırıcı etkiler yapar ve bu da uçağın normal süzülme hatından sapmasına neden olabilir ve bunun sonucunda da pistin dışına çıkması veya pist önüne inmesi söz konusu olabilir.
3. Cephe Türbülansı, Sıcak havanın eğimli ön yüzey tarafından kaldırılması ve karşıt iki hava kütlesi arasındaki sürtünme, ön bölgede türbülansa neden olur. Bu türbülans, sıcak havanın nemli ve dengesiz olduğu durumlarda en çok belirgindir ve gök gürültülü fırtınaların gelişmesi durumunda son derece şiddetli olacaktır. Türbülans daha çok soğuk cephelerle ilişkilidir ancak daha az olasılıkla sıcak cephelerde de mevcut olabilir.
4. Rüzgar Kesilmesi. Rüzgar kayması, belirli bir yatay veya dikey mesafe boyunca rüzgar yönünde ve/veya rüzgar hızında meydana gelen değişikliktir. Rüzgâr kaymasının mevcut olduğu atmosferik koşullar arasında şunlar yer alır: çukurlar ve alçaklar boyunca ve jet akımı çevresinde sıcaklık değişimlerinin olduğu alanlar. Rüzgâr hızı ve yönündeki değişiklik belirginleştiğinde oldukça şiddetli türbülans beklenebilir. Açık Hava Türbülansı(CAT) genel olarak 7.000-12.000 m (23.000-39.000 ft) yüksek irtifalarda görülür. Daha düşük irtifalarda ise dağ sıralarının civarında da meydana gelebilir.
Buraya kadar havayolu taşımacılığını tercih eden yolcuların çoğunu rahatsız eden türbülans hakkında bilgileri paylaştık. Şimdi sıra pilotların uçuş boyunca rota boyunca türbülanslı bölgeleri ve muhtemel şiddetlerini nasıl öğrendiklerine ve türbülanstan kaçınma yöntemlerine kısaca değinelim.
TÜRBÜLANS VERİLERİ VE KAÇINMA YÖNTEMLERİ
Pilotlar uçuş öncesi hazırlığı sürecinde yapacakları uçuş için hazırlanmış uçuş planını alırlar ve dikkatli bir şekilde incelerler. Uçuş planında bir pilot için ihtiyacı olan tüm tehditler ve detay bilgiler yer almaktadır.
İstanbul Manchester uçuşunda ERKIR noktasında11 şiddetinde rüzgar kesilmesi belirtilmektedir.
Dolayısıyla pilotlar bu noktaya gelmeden önce aynı rotada uçup önlerinde olan uçağın pilotların ERKIR geçişinde herhangi bir rapor vermesi halinde buna uygun bir inisiyatif alırlar. Bunlar irtifa değişikliği, rota değişikliği veya türbülanstan asgari etkilenmek için “türbülans geçiş süratine” hızını düşürmek suretiyle bölgeyi geçmeyi planlarlar. Beklenen muhtemel bir türbülanslı bölgeye girmeden önce yolcuların hatta kabin ekibinin de yerlerine oturup bağlanmaları için anons edilir.
Kısa süre önce Singapur hava yollarının B777 uçağı Hint Okyanusu üzerinde şiddetli türbülanstan etkilenmiş yolculardan 1 kişi yaşamını kaybederken 20 den fazla yolcu yaralanmıştır. Yine kısa süre önce İstanbul-İzmir seferini yapan bir uçağımız şiddetli türbülansla karşılaşmış, hemen öncesinde pilot türbülans anonsu yapmasına rağmen ayakta olan kabin memuru tavana çarparak düşmüş bel kemiklerinden bir tanesi kırılmıştı.
Türbülans etkisiyle düşen uçak hiç rapor edilmemiştir. Bununla beraber türbülans esnasında ayakta olan veya oturuyor olmasına rağmen emniyet kemeri bağlı olmayan yolculardan yaralananlar hatta ölenler olabilmektedir. Değerli yolcularımıza uçuş esnasında oturdukları süre içinde emniyet kemerini hep bağlı tutmalarını öneririm. Emniyet kemeri her zaman hayat kurtarır. Bunu asla unutmayalım.
Emniyetli uçuşlar dilerim
Eyup Turşucu
Kaptan Pilot (E )
Kaza Araştırma Uzmanı
