Deniz Güvenliği Uzmanı Mehmet Cem Demirci son dönemde gerilen Türkiye-ABD ilişkileri ışığında Adana’da yer alan İncirlik Hava Üssü’nün kapatılması durumunu euronews için ele aldı.
S-400 krizi: Türkiye İncirlik Üssü’nü kapatabilir mi?
Rusya temmuz ayında Türkiye’ye S-400 Hava Savunma Sistemine ait parçaların sevkiyatına başladı. Beklendiği üzere ABD, Türkiye’yi F-35 programından çıkardı. Bugünlerde yoğun bir şekilde Türk ve ABD basınında, Türkiye’ye uygulanacak yaptırımlar tartışılıyor. Her gün konuya yönelik yeni bir açıklama yapılıyor. Yoğun gündem arasında ABD basını önemli bir iddiayı gündeme taşıdı. G-20 zirvesinde Erdoğan’ın Trump’a; Türkiye’ye yaptırım uygulanması halinde, NATO’dan çıkılabileceğini ve İncirlik Üssü’nün kapatılabileceğini söylediği iddia edildi.
Peki, gerçekten Türkiye İncirlik Üssü’nü kapatabilir mi? Bunun olası sonuçları ne olur?
İncirlik Üssü NATO görevleri için ABD’ye tahsis edildi.
İncirlik Hava Üssü, Adana Hava Üssü adıyla 15 Şubat 1955 yılında hizmete girdi. Türkiye’nin NATO’ya üye olmak için yoğun bir çaba gösterdiği dönemde kurulan İncirlik Üssü, örgüt üyeliğine paralel olarak BM ve NATO amaçlarına uygun şekilde, ABD’nin kullanımına sunulmuş, Türk Silahlı Kuvvetlerine ait bir hava üssüdür. Halen ABD’nin dünyada kullandığı en büyük on üç üsten bir tanesidir.
Üssün kullanım şartlarını düzenleyen en güncel hukuki metin Türkiye-ABD arasında 29 Mart 1980’de imzalanan Savunma Ekonomik İş Birliği (SEİA) Anlaşmasıdır. İncirlik’in de dahil olduğu SEİA’da adı geçen üs ve tesisler, ABD’nin kullanımına NATO Anlaşmasında belirlenen esaslar dahilinde, NATO savunma planları doğrultusunda kullanılmak üzere tahsis edildi.
Bu antlaşmaya göre ABD; Türkiye’nin İncirlik’teki tüm egemenlik haklarını tanıyor, NATO görevleri hariç diğer harekât görevleri için askeri uçak bulundurmamayı taahhüt ediyor. İncirlik üssündeki tüm hava trafik ve kontrol hizmetlerinin sorumluluğu da Türk Hava Kuvvetleri’ne ait. Bu görevin yerine getirilmesi için İncirlik’te bir Türk generalin komutasında 10’ncu Tanker Üs Komutanlığı bulunuyor.
İncirlik Üssü Soğuk Savaş döneminde etkinlikle kullanıldı
Soğuk Savaş döneminde İncirlik Üssü Sovyetler Birliği’ne karşı, ABD Stratejik Hava Komutanlığının ağır ve orta bombardıman uçakları için ileri üs görevi yaptı. Sovyetler Birliği’ni izlemek için geliştirilen U-2 casus uçaklarına ev sahipliği yaptı. Mayıs 1960’ta bir U-2 casus uçağının Sovyetler tarafından füzeyle düşürülmesinin ardından bu faaliyete son verildi.
ABD’nin icra ettiği bazı önemli harekatlarda kritik rol üstlendi. 1958’deki iç savaş sırasında Lübnan’ın bombalanmasında, 1970 Kara Eylül olaylarında Ürdün’e silah sevkiyatında, 1967 ve 1973 Arap-İsrail savaşlarında acil inişlerde, İran Devrimi’nde Amerikan vatandaşlarının ülkeden çıkarılmasında kullanıldı. Birinci Körfez Savaşı’nda Kuzey Irak’taki Amerikan birliklerine hava desteği buradan gönderilirken, 2003 yılındaki Irak işgali sırasında ise, hazırlanan tezkerenin TBMM tarafından reddedilmesi nedeniyle sadece lojistik destek amacıyla kullanıldı.
Türkiye, 2014 yılında Irak-Şam İslam Devleti’ne (IŞİD) karşı başlatılan hava harekâtına destek için, Temmuz 2015’te ABD’ye İncirlik Üssü’nün kullanımı konusunda izin verdi.
İncirlik Üssü bilinenin aksine bir ABD Üssü değildir. NATO görevleri için tahsis edilmiştir.
Üssün ABD tarafından yoğun bir şekilde kullanılması, sahip olduğu geniş imtiyazlar ve Türkiye’nin sınırlı kontrolü, kamuoyunda gerçek durumunu hilafına, İncirlik Üssü’nün bir Amerikan üssü olarak algılanmasına neden oluyor. Zaman zaman Türk Amerikan ilişkilerinde yaşanan siyasi gerginler sonucunda devamlı olarak kapatılmasının gündeme gelmesi de bu algıyı pekiştiriyor.
Türkiye 1975 yılında tüm Amerikan Üslerini kapatmasına rağmen İncirlik Üssü kapatılmadı.
Bugün S-400 alımına nedeniyle gerilen Türk-Amerikan ilişkileri benzer bir dönemi, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı sonrasında da yaşadı. Türkiye, ABD’nin Şubat 1975’te Türkiye’ye yaptığı askeri yardımı keserek, silah ambargosu uygulamaya başlamasına cevap olarak ABD Üsleriyle ilgili ikili anlaşmaların uygulanmasını tek taraflı olarak durdurdu. O tarihte ABD’ye verilen notada;
“Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasında ortak savunma ve iş birliğini düzenleyen 3 Temmuz 1969 tarihli Savunma ve İş birliği Anlaşması ve bununla ilgili diğer anlaşmalar hukuki geçerliliğini kaybetmiştir. Bu durumun muvacehesinde Türkiye’deki bütün ortak savunma tesislerinin faaliyeti, İncirlik ortak savunma tesisinin münhasıran NATO görevi mahfuz kalmak kaydıyla, yarından yani 26 Temmuz 1975 tarihinden itibaren durdurulmuştur.”
İncirlik Üssü’nün NATO görevlerinde kullanılmasına herhangi bir kısıtlama getirilmemiştir.
Yazının devamı için; S-400 krizi: Türkiye İncirlik Üssü’nü kapatabilir mi?
