Havacılıkta sürdürülebilirlik söz konusu olduğunda, bir uçağın operasyonel aşamasına, yani uçağın uçtuğu ve yolcuları veya kargoları varış noktalarına götürdüğü aşamaya büyük bir odaklanma vardır. Aslında bu aşama, sera gazı emisyonları ve üretilen gürültü nedeniyle en büyük çevresel etkiyi temsil ediyor. Ancak üretim ve kullanım ömrü sonu aşamalarının da çevresel etkisi vardır ve bu nedenle iyileştirme potansiyeli sunar.
Bir uçağın ömrünün sonu aşaması henüz derinlemesine çalışılmamış bir alan olduğundan, EASA bu konuda bir çalışma sözleşmesi imzaladı. Bu 2023’te yayınlanan Havacılık Bakım ve Üretim Organizasyonu Etki Alanında çevresel sürdürülebilirlik durumunun değerlendirilmesi raporuyla sonuçlandı .
Uçaklar neden ve ne zaman kullanımdan kaldırılıyor?
Uçaklar iki ana nedenden dolayı kullanımdan kaldırılıyor: güvenlik veya ekonomik nedenler. Uçakların ortalama emeklilik yaşı yolcu uçakları için 25-30, kargo uçakları için ise 30-40’tır. Uçaklar, nihai hizmet dışı bırakma kararı alındıktan ve yapıya ilk kesim yapıldıktan sonra atık olarak değerlendiriliyor, bu da bir daha uçamayacakları anlamına geliyor.
Geçtiğimiz on yılda dünya çapında ortalama 650 ticari uçak emekliye ayrıldı ve Avrupa’daki mevcut filonun %30’undan fazlasının önümüzdeki on yıl içinde emekliye ayrılması bekleniyor. Dolayısıyla hizmet dışı bırakılan bir uçaktan en iyi şekilde yararlanmak, havacılığın sürdürülebilirliğinde de rol oynuyor.
Emeklilik sonrası hayat
Hizmetten çıkarıldıktan sonra uçaklar sökülüyor ve malzemelerin geri dönüştürülmek, ileri dönüştürülmek, enerji geri kazanımı için kullanılmak veya çöp sahasına gönderilmek üzere hazırlandığı atık işine giriyor.
Havacılıkta yeniden kullanım
Motorlar, yardımcı güç üniteleri, iniş takımları ve diğer bileşenler gibi halen hizmet vermeye devam eden uçak bileşenleri, diğer uçaklar için yedek parça olarak yeniden kullanılabilir. Bu yeniden kullanım, parçanın değerini ve onu havacılık ve uzay sektörüne yeniden dahil etme olasılığını belirleyen parça kayıtlarının kullanılabilirliğinden etkilenir. Bu ekipman ve parçaların yeniden kullanılabilmesi için geçerli bir onaya ihtiyacı vardır.
Hava yolculuğu dışı işlerde alternatif kullanım
Alternatif kullanım, bir parçanın tasarlandığı amaçtan farklı amaçlara yönelik kullanımları ifade eder. Uçak komponent ve kesitlerinin alternatif kullanım amacıyla kullanılmasında öncelik, form ve fonksiyonun korunması, dolayısıyla değerin en yüksek seviyede tutulmasıdır. Alternatif yeniden kullanıma bazı örnekler şunlar:
- Eğitim ve öğretim;
- film yapımcılığı ve TV yapımları;
- mobilya;
- ofis alanları;
- havacılık meraklıları için koleksiyon öğeleri;
- diğer bazı endüstrilerde parçaların kullanımı, örneğin karadaki gaz türbinlerine entegre edilebilen motor türbin kanatlarının kullanılması.
Biçim ve işlev korunamadığında, malzeme özelliklerinin korunmasına odaklanılır. Malzeme özelliklerini korumanın örnekleri şunlardır:
- uçak alüminyumu ve titanyumunun ileri dönüşümü;
- lastik kauçuklarının ileri dönüşümü;
- jet motorlarındaki değerli kritik hammaddelerin ileri dönüşümü.
Depolama
Depolama alanı, atık malzemelerin bertaraf edildiği alandır. Avrupa Birliği’nin (AB) atık hiyerarşisine göre, düzenli depolama en az tercih edilen seçenektir ve gereken minimum düzeyde sınırlandırılmalıdır. İyi haber: Kullanım ömrünün sonu sürecinden geçen mevcut uçakların sıfıra yakın atık sahasına ulaşabildiği kanıtlandı.
Bir uçağın ömrünün sonuna ilişkin özel kuralların bulunmaması
Otomobil veya kamyon gibi karayolu taşıtları kullanım ömrünün sonuna ulaştığında, atık yönetimine ilişkin bu tür taşıtları hedef alan özel AB direktifleri bulunmaktadır. Uçaklarda özel bir düzenleme yoktur. Bir uçak, ömrünün sonuna ulaştığında atık yığını olarak kabul edilir ve bu nedenle kullanılan malzemeye bağlı olarak atıklarla ilgili genel mevzuatlardan etkilenir. Örneğin Atık Elektrikli ve Elektronik Ekipmanları, Ambalaj ve Ambalaj Atıklarını, Kimyasalları vb. etkileyen AB düzenlemeleri uçak parçalarını da etkiliyor. Ayrıca AB Atık Çerçeve Direktifi, havacılıkta atık yönetimini etkileyen “kirleten öder” prensibi ve atık hiyerarşisi gibi Atık Yönetiminin genel unsurlarını içermektedir.
Eko-tasarım: tasarım yoluyla sürdürülebilirlik ve döngüsellik
Şu anda havacılık endüstrisinin, uçaklar hurdaya çıkarıldığında malzemelerin geri kazanımını dikkate alarak yeni ürünler tasarlamasına yönelik resmi bir gereklilik bulunmamaktadır. Eko-tasarım, “işletmeden çıkarma için tasarım” da dahil olmak üzere, ürün yaşam döngüsünün tüm aşamalarında çevresel hususların entegrasyonunu içerir.
| Döngüsel ekonominin bir karakterizasyonu (Envisa, 2022) | |
|---|---|
 |  Ürün tasarımı |
 Üretim ve imalat | |
 Aşamayı kullan | |
 Atık Yönetimi | |
 Hammadde çıkarma | |
 Artık atık | |
Eko-tasarım ilkelerinin dahil edilmesi, daha çevre dostu malzemeler kullanılarak ve malzeme ve parçaların sökülmesini, yeniden kullanılmasını ve geri dönüştürülmesini kolaylaştırarak havacılık sektörünün sürdürülebilirliğini artırır. Geri dönüştürülmesi daha zor olan malzemelerin giderek daha az kullanılması gerekiyor. (Easa)
