Etiyopya ve Lion Air şirketlerinin filosundaki 737 MAX’lerin yazılım hatası yüzünden düştüğünün gündeme gelmesiyle birlikte uçaklar için tehlike oluşturan diğer riskler neler olabilir. Uçaklar için tehlike oluşturabilecek 8 riski Habertürk yazarı Güntay Şimşek kaleme aldı…
Boeing’in en yeni uçağı 737 MAX’lerin 5 ay içinde iki ayrı kazaya karışmasıyla uçak kazalarında dijital çağın problemleri de yoğunlukla hissedilmeye başladı. Çünkü her iki kazanında resmi olmayan sonuçlara göre sebebi yazılım sistemi kaynaklı. Etiyopya ve Lion Air şirketlerinin filosundaki 737 MAX’lerin yazılım hatası yüzünden düştüğünün gündeme gelmesiyle birlikte uçaklar için tehlike oluşturan diğer riskler neler olabilir, bunları araştırdım. Uçaklar için tehlike oluşturabilecek 8 riski yazdım.
1-Buzlar, Volkanik küller, Kuşlar
‘Süper-soğutma’ olarak bilinen bir olay var. Yerden 10 kilometre yukarıda ince su damlaları donmadan sıfırın çok altında soğuyabiliyor ve bu damlacıklar katı bir cisim ile karşılaştığında buza dönüşebiliyorlar. Uçaklar böyle bir durumla karşılaşması halinde gövde ve motorlar için ciddi riskler ortaya çıkabiliyor. Uçaklar ve özellikle de motorlar için gökyüzündeki diğer risk ise volkanik küllerdir. Ne yazık ki, hiçbir radar ekipmanı bu külleri tespit edememektedir.
Uçak motorları için bir başka tehlike ise büyük veya küçük kuşlardır.
2-Pilotların İngilizce Aksanları
Havacılığın dili İngilizcedir. Havacılıkla ilgili konular yasal olarak bu dilde yazılmıştır. Ancak farklı İngilizce aksanlar zaman zaman sorunlara sebep olmaktadır. İrlandalı ile İskoç’un, Hindistanlıyla, Orta Doğulu’nun konuşması farklıdır. Pilotların özellikle kalkış ve inişlerde ilgili havalimanı kulesiyle organize bir durumda uçuşlarını yaparlar. Ve bu organize durum hava da gerçekleşir. Eğer uçağın pilotu, hava trafik kontrolörünün söylediklerini anlamazsa bu durum özellikle iniş-kalkışlarda uçağın operasyonunda sıkıntılar çıkarabilir. Nitekim bu durumda zaman zaman yaşanıyor.
3- Uçak Yakıtı Kerosen
Kara araçlarının aksine uçağa yakıt koymak daha zordur. Uçulacak menzile göre gerekli olduğu kadar yakıt koymak gerekiyor. Ne çok fazla, ne de az. Çok yakıt uçuş performansını verimsizleştirir, az yakıt ise kritik anlarda güvenlik sorunu oluşturur. Bazı uçaklara yakıt doldurulduğunda ağırlığı, boş ağırlığının iki katına çıkabiliyor. Ağırlık ve hava durumu (örneğin güçlü rüzgarlar) uçağın yakıt tüketimini etkiler. Dolayısıyla uçaklara koyulan yakıtın miktarı da operasyon maliyetleri açısından büyük önem taşır. Uçak yakıtı Jet A1’in ana maddesi kerosen (parafin yağı olarak bilinen gaz yağı) dünya genelinde jet motorlu uçakların kullandığı yakıt türüdür. Benzine göre daha zor alev alır, ama benzinden daha fazla ısı verir. Ancak kerosenin buharı son derece kolay parlayabilir ve tahminlerin ötesinde bir yangına yol açabilir.
4- Pilotlarda Uyku ve Yorgunluk
Pilotların yorgunluğu uzun yıllardan beri uçuş emniyeti açısından problem olmaya devam etmektedir. Hava yolu pilotlarının yanı sıra kargo, ticari ve tarifesiz hava aracı pilotlarının tamamı işlerini yaparken yorgunlukla karşı karşıya kalabilirler. Pilot yorgunluğu oldukça yaygın ve ihmal edilen bir problem olsa da havacılık emniyeti açısından çok büyük bir risk teşkil etmekte ve ciddiye alınması gerekmektedir. Pilotların uzun çalışma süreleri, sirkadiyen kesintileri (biyolojik saati) ve yetersiz uyku nedeniyle yoruluyorlar. 17 saat boyunca uyanık olmak, kanda% 0.5 alkol seviyesine sahip olmakla eşdeğerdir. Ayrıca pilotlar, özellikle üç dakika boyunca kalkış veya iniş sırasında konsantre olmak zorundadır. Çünkü tüm kazaların % 80’i bu anlarda meydana gelir. Pilotların düzenli bir yaşam sürmesi, doğru dinlemeleri pilotaj hatalarından kaynaklanan kazaların önlenmesinde büyük etkendir. Başka bir değişle uçaklar, yolcular ve hava yolları için büyük risk oluşturur.
5- Dijital Çağın Riski: Yazılım
Boeing en yeni, en modern, en son modeli 737 MAX uçaklarının düşmesinin yazılım kaynaklı olduğu düşünüldüğünde farklı bir risk türü henüz adı konmayan türevleriyle karşımızda demektir.
6-Uçak Bakım ve Kontrolleri
Modern yolcu uçaklarında, herhangi bir sistem arızası, problem için destek görevi görebilen yaklaşık 80 adet yerleşik bağımsız bilgisayar sistemi bulunuyor. İyi bakım yapılmamış uçakta nasıl bir sorun çıkacağı bilinmeyeceği gibi tek bir vida arızası, dikkat edilmeyen gövdedeki çizik bile uçak için tehlikeli olabilir.
Yaşanmış bir olay: 2005 yılında Alaska Hava Yolları, 536 nolu uçuşu. Uçak yerde uçuşa hazırlanırken bir bagaj taşıyan araç uçağın yanına çarpıyor ve gövdesine zarar veriyor. Uçak bu haliyle kalkıştan 20 dakika sonra, 7.900 metre yüksekliğe ulaştığında, hasarlı dış yüzeyden dışarıya hava kaçmasına neden oluyor. Ve uçak acil iniş yapıyor. McDonnell Douglas M-D-80 model uçak iniş sonrası inceleniyor. Kalkışta fark edilmeyen küçük bir dış yüzey çizik veya yırtığın inişte 30 cm’lik bir deliğe dönüştüğü anlaşılıyor. Uçakların bakımı ve uçuş öncesi kontrolleri önemlidir.
7- Füzeler, Savaşlar, Gerginlikler
Dünyadaki savaşlar, ülkeler arasındaki gerginlikler her türlü sivil uçaklar için en büyük riskleri oluşturuyor. Karışıklık olan ülke veya bölgelerin hava sahaları bu sebeple kullanılmıyor. Geçtiğimiz hafta Pakistan ve Hindistan arasında yaşanan uçak düşürme krizinde iki ülkenin hava sahası ticari uçuşlara kapatıldı. Suriye’deki savaş yüzünden hava sahasını kullanmak büyük risk oluşturuyor. Devasa uçaklar çok hızlı manevra kabiliyetine sahip olmadıkları için herhangi bir füze saldırısından kaçması mümkün değil.
Somut bir örnek: 17 Temmuz 2014’te Malezya Hava Yollarına ait Boeing 777-200ER modeli uçak Amsterdam- Kuala Lumpur seferini icra ederken Ukrayna’nın Donetsk kentinin yakınlarında bir füze isabet etmesiyle düşmüştü. Ukrayna ve Rusya arasındaki gerginlik yüzünden uçaktaki 283 yolcu ve 15 mürettebat yaşamını kaybetmişti. Bu gibi sebeplerden hava sahası riski her zaman önemli bir husus olarak dikkat çekiyor.
8 – Pilotların İntihar Eylemi
Pilotlar, uçuşta her şeyin kontrolünü elinde bulundurması gereken ana kişilerdir. Uçakta oluşabilecek her türlü olumlu veya olumsuz durum pilota bilgi verilir. Uçaktakilerin güvenliği ondan sorulur. Omuzlarında ki yük ağırdır. Ancak zaman zaman bu sorumluluğun psikolojik sebeplerle yerine getiremeyerek büyük facialara yol açan pilotlarda oluyor.
İlginç 2 olay:
Yakın tarihimizde, 1999 yılında Egypt Air’in New York-Kahire 990 nolu uçuşunu gerçekleştiren uçak Atlantik Okyanusu’na düştü. Sonrada uçağın pilot tarafından bir intihar eylemi olarak düşürüldüğü anlaşıldı. 1982 Japon Hava Yolları’nın 350 uçuş nolu uçuşunda psikolojik sorunları olan kaptan pilot intihar girişiminde bulunmuş, uçaktaki 174 yolcudan 24 kişi hayatını kaybetmişti.
Aklınıza gelecek en tartışmalı ve en ilginç pilot intihar eylemi ise 2015 yılında Germanwings 9525 sefer sayılı uçuşunda yaşandı. Airbus A320-200’ün yardımcı pilotu Andreas Lubitz, kaptan pilotun kokpitin dışına çıkınca kapıyı kilitledi ve uçağı düşürdü. Uçağın kara kutusu incelendiğinde yardımcı pilot Andreas Lubitz’in uçağı kasıtlı olarak düşürdüğü anlaşıldı. Bunun üzerine birçok hava yolu kokpitte her zaman en az iki yetkili personelin bulunmasını zorunlu kılan düzenlemeler yaptı.
