Geçtiğimiz günlerde Türk Hava Yolları’nda görev yapan bir kabin memurunun uçuş sonrasındaki şikayetleri üzerine amipli dizanteri teşhisi konularak hastanede tedavi altına alınmıştı. Profesör Doktor Ülgen Zeki Ok, özellikle gelişmekte olan ülkelere yapılan uçuşlarda karşılaşılabilecek problemler arasında yer alan amipli dizanteri ve ishal konusunu ele aldı.
Amipli dizanteri etkeni Latince adı Entamoeba histolytica olan kalın bağırsakta yaşayan tek hücreli bir parazittir.
İnsan dışkısı ile dış ortama atılan dayanıklı kistlerin bulaştığı suların içilmesi veya salata, meyve gibi çiğ gıdaların yenmesiyle bulaşır. Önemli bir bulaş kaynağı da enfekte buzlardır. Bazı insanlar kendilerinde belirti olmaksızın enfeksiyonu yayabilirler.
Kuluçka dönemi ortalama 8-10 gündür. Enfeksiyon hiçbir belirti vermeyebilir veya hafif ishal karın ağrısı gibi belirtilere yol açabilir. Ağır seyreden olgularda akut dönemde kalın bağırsakta yaralar oluşur ve buna bağlı kanlı mukuslu ishal ve karın ağrısı ortaya çıkar. Enfeksiyon kronikleşebilir, vücuda yayılıp, karaciğerde ve nadiren beyin gibi organlarda apselere yol açabilir.
Tanı dışkı örneklerinde amip trofozoit ve/veya kistlerinin görülmesi ile ve/veya dışkıda antijen arayan testlerle konur. Türkiye’de konan tanıların çok büyük bölümü yanlıştır. Akut olgularda dışkı örneklerinde trofozoitleri görüp, ayırt etmek için, trikrom gibi özel boyalara ve deneyimli bir göze gereksinim vardır. Oysa Türkiye’de sıklıkla sadece serum fizyolojikle sulandırılmış dışkı örnekleri incelenmekte ve lökosit, makrofaj gibi yalancı ayak çıkaran yapılar görülerek ‘amipli dizanteri’ tanısı konmakta ve hastalara gereksiz antibiyotik tedavisi verilmektedir. Ayrıca Entamoeba histolytica kist ve trofozoitleri görülse bile bunları görünümü aynı olan ve hastalığa yol açmayan Entamoeba dispar’dan ayırt etmek ve bu amaçla dışkı örneklerine özel bazı testler uygulamak gerekir.
Akut olgular metronidazol gibi antibiyotiklerle hızla tedavi edilir; kronik olguların tedavisi daha güçtür.
Uzak Doğu’daki gibi ülkelere giden uçuş personelinde 3-5 gün içinde görülen ishallerde (turist diyaresi de denir) etken Entamoeba histolytica değil, sıklıkla bakterilerdir. Sağlık kuruluşuna ulaşmanın olası olmadığı bu acil durumlarda, zorunlu kalınırsa kullanılmak üzere personele siproflaksasin içeren antibiyotik (Cipro, Ciproxin, Ciflosin gibi) verilebilir.
Her türlü ishal etkeninden korunmada özellikle içeceklere dikkat etmek gerekir. Kapalı şişede su bulunamazsa kaynatılıp soğutulmuş sular tüketilmeli, buz kullanılmamalı, çiğ yenen salatalardan uzak durulmalı, meyveler iyice yıkanmalıdır. Alışık olunmayan gıdalardan uzak durmak da yerinde olacaktır.
Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Parazitoloji Çalışma Grubu Başkanı ve Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi